حجت الاسلام و المسلمین دکتر صادقی دارای مدرک سطح چهار حوزه علمیه، کارشناسی ارشد رشته تاریخ تشیع و دکتری تاریخ اهل بیت(ع) می‌باشند. حجت الاسلام و المسلمین صادقی یکی از پرکارترین اعضا هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بوده و با تالیف آثار ارزشمند علمی چندین بار موفق به دریافت جوایز از محافل و مجامع علمی گردیده است . ایشان همچنین مدیر بخش غنی‌سازی دانشنامه اهل‌بیت(ع) و نویسنده مدخل پیامبر(ص) -حضرت محمد- و  حضرت عباس(ع) از این دانشنامه می‌باشند.

جناب استاد صادقی ضمن عرض تبریک به مناسبت ولادت با سعادت پیامبر اکرم(ص) و تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید با توجه به اینکه جنابعالی نویسنده مقاله مدخل پیامبر(ص) هستید بفرمایید:

س: جایگاه و رویکرد به مدخل مربوط به رسول الله در دانشنامه اهل‌بیت چیست؟

بسم الله الرحمن الرحیم

رسول‌خدا محمد صلی‌الله علیه و آله گذشته از مقام رسالت و نبوت، نخستین فرد از اهل‌بیت علیهم‌السلام است و دانشنامه اهل‌بیت با این مدخل آغاز می‌شود لذا این مدخل از دو جنبه اهمیت دارد: یکی جایگاه و عظمت شخص پیامبر و دیگر اولین بودن این مقاله در دانشنامه که پیشانی کار به شمار می‌رود و امید است به مدد الهی و عنایت خود آن حضرت، مقاله‌ای خوب ارائه شود.

رویکرد مقاله اهل‌بیتی است یعنی سعی بر این است که جایگاه ایشان در کنار پیامبر تبیین شود. نگاه دانشی نیز تاریخی خواهد بود ولی بنا بر این است که از جوانب دیگر غفلت نشود و مدیر دانشنامه تأکید دارند که آنچه مربوط به تاریخ و سیره آن حضرت است در مقاله بیاید. البته نویسندگان به دلیل محدودیت حجم و زمان و با توجه به گستردگی مباحث مربوط به وجود مبارک رسول اعظم معتقدند نگاه جامع و کامل به تاریخ، زندگی و سیره آن حضرت کار آسانی نیست و در این فرصت و با نگاه دانشنامه‌ای میسر نخواهد بود در عین حال تلاش شده است به این جامعیت جامه عمل پوشانده شود. البته به دلیل اختصاص دانشنامه‌ای به سیره نبوی در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و به منظور دوری از تکرار در این دانشنامه به مداخل مرتبط به سیره نبوی پرداخته نمی‌شود.

یکی از ویژگی‌ها و تفاوت‌های این دانشنامه با دیگر موارد مشابه، ارجاع به مطالعات و آخرین تحقیقات و آثار درباره هر مدخل است. از این رو کتب و مقالات بسیاری درباره موضوعات مرتبط به پیامبر و رویدادهای عصر آن حضرت در لابلای مقاله یادآوری و ارجاع شده است.

س: آیا در دیگر دایرة المعارف‌ها و دانشنامه‌های مدخل مشابهی وجود دارد؟

بله در بسیاری از دائرة المعارف‌ها و آثار اسلامی اعم از فرق مختلف شرح حال آن حضرت آمده است. بخصوص به دلیل وجود واحدهای درسی عمومی و تخصصی درباره تاریخ صدر اسلام، کتاب‌های بسیار زیادی درباره این دوره وجود دارد و بخش اصلی این کتب به سیره و تاریخ پیامبر می‌پردازد. اما آنچه نزدیک به دانشنامه اهل‌بیت است همانطور که اشاره شد دانشنامه سیره نبوی در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه است که با شرح حال و تاریخ خود آن حضرت آغاز می‌شود و آنگاه به شرح حال صحابه می‌پردازد. بنای این دانشنامه چنین بوده که پس از شرح حال مفصل صحابه با نگاه شیعی، به دیگر بخش‌های تاریخ پیامبر نیز پرداخته شود و طرحی گسترده درباره سیره نبوی در نظر بوده است که البته باید منتظر ماند تا چه به ثمر خواهد نشست. همچنین دانشنامه‌ای با عنوان پیامبر اعظم حدودده سال قبل در پژوهشکده باقرالعلوم کلید خورد که ظاهراً متوقف شده و هنوز چیزی از آن منتشر نشده است.

به دلیل اینکه نام محمد(ص) در حروف آخر الفبا قرار دارد هنوز شرح حال رسول‌الله در دو دایرة المعارف مشهور ایرانی یعنی دائرة المعارف بزرگ اسلامی و دانشنامه جهان اسلام وجود ندارد. البته روش برخی دائرة المعارف‌ها و کتب شرح‌حال و رجال این بوده که نام پیامبر را در ابتدا آورده و حتی همه محمدها را در ابتدای کتاب خود شرح کرده‌اند ولی در همه آثار چنین شیوه‌ای مرسوم نیست. دایرة المعارف یا دانشنامه دیگری که به این نام رسیده و به تفصیل مقاله‌ای نوشته باشند سراغ نداریم.

س: روش نگارش مقاله بر چه اساسی است و آیا به همه جوانب موضوع می‌پردازد؟

بنا بر این بوده است که همه جوانب زندگی رسول خدا پرداخته شود. مقاله از ولادت تا رحلت به تفصیل بحث کرده و آنچه به تاریخ 23 سال رسالت مربوط است مانند مغازی و سرایا و دیگر حوادث همچنین گونه‌های مختلف سیره آن حضرت و اجمالی از صحابه و همسران و دیگر احوال شخصی و اجتماعی پیامبر می‌پردازد.

البته به دلیل روش ارجاع در دانشنامه‌ها که در اینجا نیز معمول است، مداخل ارجاعی متعددی وجود دارد. این مداخل در مقاله پیامبر فقط در حدّ اشاره مانند یک پاراگراف بحث خواهد شد و تفصیل آن به مدخل مربوطه ارجاع خواهد شد. این ارجاعات حدود 80 مورد مرتبط دور و نزدیک است که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از: چهار تن از اهل‌بیت، پیامبران نیای رسول‌خدا، برخی اجداد آن حضرت، صحابه مشهور و مرتبط با اهل‌بیت، غزوات مهم و مشهور که بخصوص امیرمؤمنان در آن همراه پیامبر نقش اساسی داشته است، رویدادهای مهمی که با اهل‌بیت ارتباط بیشتری دارد مانند مباهله و لیلة المبیت و غدیر که همه در مداخلی مستقل از سوی نویسندگان دیگری تدوین خواهد شد.

س: چه چالش‌هایی پیش روی تدوین این مدخل وجود داشته و چه پیشنهاداتی در این باره می‌توان داشت؟

چند نکته مهم درباره این مدخل وجود دارد. نخست گستردگی مطالب است. محمد بن عبدالله صلی‌الله علیه و آله هم پیامبر خداست، هم آورنده قرآن، هم نخستین حاکم در اسلام، 23 سال دوران زندگی آن حضرت پر از رویدادهای تلخ و شیرین از صلح و جنگ و مهم‌تر اینکه گزارش‌های فراوان و گاه متعارض، از سوی دیگر او پدر اهل‌بیت علیهم‌السلام است که دانشنامه به نام آنان مزیّن است. این همه ویژگی و گستردگی مطالب و عظمت شخص رسول گرامی سبب می‌شود نوشتن درباره او بسیار سخت باشد بخصوص برای دانشنامه‌ای که قرار است جامعیت داشته و برای همه مذاهب و رویکردها و گروه‌ها و اندیشه‌ها قابل پذیرش باشد.

دوم آنکه به دلیل اشتراک جایگاه پیامبر در همه فرق اسلامی و اهتمام همگان به تدوین درباره آن حضرت، شاید بتوان گفت بیشترین آثار درباره اسلام و شخصیت‌های اسلامی برای رسول‌خدا نوشته شده است. کتاب‌های ده‌ها جلدی درباره شخص آن حضرت یا تاریخ و دوران رسالت پیشینه‌ای بس عظیم را پیش روی نویسندگان چنین مدخلی قرار داده است. نام‌گذاری سال 1385شمسی به نام سال رسول اعظم در ایران سبب شد تحقیق و تألیف درباره آن حضرت به اوج خود برسد. همچنین از سال‌ها قبل دوستان ما در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه طرحی جامع با عنوان دانشنامه سیره نبوی در انداختند که بخش صحابه آن با تبرک با شرح زندگانی خود پیامبر در مجلداتی منتشر شده است. این پیشینه عظیم هم کار را سخت می‌کند و هم نیازمند آن است که نگاه جدیدی به موضوع بشود. نویسندگان امیدوارند چنین باشد اما پیشنهاد این بود که اولاً نگاه ما در این مقاله، دائرة المعارفی و گزارشی و مختصر باشد و تأکید بنده بر این بود که فقط به شخص رسول‌خدا پرداخته شود نه جوانب تاریخ آن حضرت. اما ظاهراً سیاست دانشنامه بر ارائه همه مباحث مربوط به آن حضرت است.

س: وضعیت پیشرفت مقاله چگونه است؟

مقاله پیامبر دانشنامه اهل‌بیت دو نویسنده دارد. آقای دکتر واسعی از آغاز تا بعثت پیامبر را نوشته و بنده صادقی ادامه آن تا پایان زندگی آن حضرت را تقبل کرده‌ام. هر دو بخش نوشته شده و ارزیابی‌ها را هم به خود دیده است. مدیر گروه تاریخ که مدیر دانشنامه هم هست آن را مطالعه کرده و نظراتی داشته که اصلاح شده است. همچنین در گروه تاریخ نیز بررسی شده و اکنون آماده ارائه به شورای عالی دانشنامه است که ان‌شاءالله در اولین فرصت در دستور کار این شورا قرار خواهد گرفت.