سید علیرضا عالمی دانش آموخته‌ دکترای تاریخ تشیع و نویسنده‌ی مدخل فاطمه(س) در دانشنامه‌ی اهل بیت(ع) است ایشان چندین سال است که به عنوان فاطمه پژوه فعالیت میکند مقالات و آثار متعددی از جمله آثار دانشنامه ای را در این خصوص تالیف کرده است. وی در حال حاضر مدیر گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است.

جناب دکتر عالمی ضمن عرض تسلیت به مناسبت شهادت حضرت فاطمه(س) و تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید. به عنوان یک فاطمه پژوه و نویسنده مقاله مدخل حضرت فاطمه(س) در دانشنامه اهل بیت(ع) بفرمایید:

س: جایگاه و رویکرد به مدخل مربوط به فاطمه زهرا(س) در دانشنامه اهل‌بیت چیست؟

با سلام و احترام و سپاس و عرض تسلیت متقابل

مدخل حضرت زهرا(س) از مداخل چهارده معصوم است که جزو مداخل اصلی دانشنامه اهل بیت(ع) به شمار می‌آید. وی مادر ائمه(ع) و تنها عضو زن معصومان است که از این نظر نیز دارای اهمیت است.

 رویکرد این مدخل مانند دیگر مداخل دانشنامه اهل بیت(ع) طبقه شیوه نامه مصوب به تاریخ،‌ سیره، فضائل، مناقب و پیشینه مطالعاتی در مورد آن حضرت می‌پردازد.  سعی بر آن است تا مجموعه‌ی موضوعات در این عرصه‌ها گزارش شود. از نظر منابع هم سعی شده است تا از تمام منابع معتبر موجود تاریخی اعم از شیعه و سنی استفاده شود.

س: آیا در دیگر دایرة المعارف‌ها و دانشنامه‌ها مدخل مشابهی وجود دارد؟

در مورد حضرت زهرا(س) دانشنامه‌ای تحت عنوان دانشنامه فاطمی توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در شش جلد به چاپ رسیده که مباحث مختلف زندگی، سیره، تاریخ، فضائل و معارف مربوط به آن حضرت را به شکل موضوعی در خود جای داده و برخی مداخل آن به قلم بنده تدوین شده است. به همین مناسبت اهمیت این مدخل در دانشنامه اهل بیت(ع) از آن رو اهمیت بیشتری دارد که باید علاوه بر پوشش تحقیقات دانشنامه‌های پیشین، خلاءها و کاستی آنها را نیز جبران نماید.

باوجود آنکه تک نگاری‌های متعددی در بین شیعیان و اهل سنت در مورد حضرت فاطمه(س) وجود دارد ولی در گونه‌ی دانشنامه‌ای مدخل حضرت زهرا(س) تالیف نشده است. البته در دانشنامه‌ها و دایره المعارف‌های غربیان از جمله دایره المعارف بریتانکیا، دایره المعارف اسلام، دایره المعارف ایرانیکا، دایره المعارف قرآن لیدن مداخل آن حضرت گرد آمده است که نقدهای متعددی به آنها وارد است.

س: روش نگارش مقاله بر چه اساسی است و آیا به همه جوانب موضوع می‌پردازد؟

این مقاله در ابتدا زندگی آن حضرت را به گونه ای تاریخی مورد توجه قرار داده است و دوره های مختلف زندگی آن حضرت را از کودکی تا مهاجرت، ‌ازدواج تا شهادت از منابع معتبر شیعه و سنی گزارش کرده است. همچنین فضائل آن حضرت در موضوعات گوناگون گرد آمده است. سیره فردی و اجتماعی آن حضرت از بخشهای اصلی و مهم این مقاله است در پی آن میراث علمی آن حضرت گرد آمده که در نوع خود قابل توجه و بی پیشینه است. بررسی منابع و درج پیشینه تحقیق از بخشهای پایانی این مقاله است. این مقاله سعی کرده در بخشهای مذکور تمام گزارشهای موجود را به گونه‌ای روایت کند. در این مقاله به موضوعات مهمی که در زندگی آن حضرت وجود دارد و خود دارای مدخل مستقلی در دانشنامه اهل بیت(ع) است مانند مدخل فدک، یا محسن ... ارجاع داده میشود و به این موضوعات ارجاعی به صورت محدود اشاره می‌شود و به مدخل مربوطه ارجاع داده می‌شود.

س: چه چالش‌هایی پیش روی تدوین این مدخل وجود داشته و چه پیشنهاداتی در این باره می‌توان داشت؟

مهمترین چالش تدوین این مقاله، کمبود گزارش‌ها در خصوص زندگی آن حضرت است به گونه‌ای که برخی از مقاطع زندگی آن حضرت فاقد گزارشهای قابل اعتنا است. از این رو پیوستگی دوره‌های زندگی آن حضرت را دچار نارسایی و گسست می‌کند به گونه‌ای گاهی نویسنده مجبور میشود به حداقل گزارشها کفایت کند که این امر ممکن است در برخی از موارد وثاقت گزارشهای تاریخی را دچار آسیب کند.

س: وضعیت پیشرفت مقاله چگونه است؟

مقاله به سر انجام رسیده و بالغ بر 150 صفحه است. ارزیاب و مدیر دانشنامه آن‌ را در دو مرحله ارزیابی کرده است و اصلاحات مورد نظر صورت گرفته است. همچنین این مقاله اولین مدخلی بود که در شورای علمی دانشنامه اهل(ع) بیت مورد بررسی قرار گرفت و نویسنده در چندین جلسه ارزیابی و نظرات هیئت علمی را به صورت حضوری استماع کرد و در پی آن مدخل را با توجه به نظرات شورای علمی دانشنامه اهل بیت اصلاح کرده است.