حجة‌الاسلام و المسلمین دکتر یدالله حاجی‌زاده دانش‌آموخته‌ی مقطع دکتری در رشته تاریخ و تمدن اسلامی عضو هیأت علمی پژوهشکده تاریخ و سیره

اهل‌بیت(ع) و نویسنده مدخل حضرت علی(ع) در دانشنامه اهل‌بیت(ع) می‌باشند. 

جناب دکتر حاجی‌زاده ضمن عرض تبریک به مناسبت میلاد مولی‌الموحدین امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) و سپاس از وقتی که در اختیار سایت دانشنامه

اهل‌بیت قرار دادید به عنوان نویسنده مدخل حضرت علی(ع) در دانشنامه اهل‌بیت(ع) بفرمایید: 

س: جایگاه و رویکرد به مدخل مربوط به حضرت علی(ع) در دانشنامه اهل‌بیت چیست؟

با نام خدا و با عرض سلام و تبریک به مناسبت میلاد با سعادت امیرالمومنین(ع). مدخل امام علی(ع) یکی از مهم ترین مداخل دانشنامه اهل بیت(ع) به حساب می آید. این مقاله ضمن اینکه پس از مدخل پیامبر اکرم(ص) دومین مدخل است، به سبب جایگاه والایی که امام علی(ع) در میان شیعه و اهل سنت دارد، از اهمیت خاصی برخوردار است.

رویکردی که در این مدخل مورد توجه است، رویکرد منصفانه شیعی است و تلاش شده بر اساس شیوه  نامه‌ای که مداخل چهارده معصوم(ع) دارند، ابتدا سیر تاریخی زندگی امام علی(ع) مطرح شود سپس فضائل، کرامات و سیره امیرالمومنین(ع) در امور مختلف بیان شود. همچنین به منظور درک هرچه بهتر زندگی و زمانه آن حضرت اوضاع تاریخی شهرها و مناطق جغرافیایی زمان حکومت حضرت بیان شده است. بیان احزاب و گروهای سیاسی زمانه حضرت نیز بخش دیگری از این مدخل را شکل می دهد. در این مدخل تلاش شده ضمن استناد به منابع دست اول به خصوص منابع تاریخی و نهج البلاغه، از منابع پژوهشی نیز استفاده شود.

س: آیا در دیگر دایرة المعارف‌ها و دانشنامه‌ها مدخل مشابهی وجود دارد؟

سیره و زندگی امام علی(ع) مورد توجه بسیاری از نویسندگان و محققان قرار گرفته و درباره ایشان آثار و تالیفات فراوانی در قالب‌های گوناگون توسط نویسندگان فارسی زبان، عرب زبان و مستشرقان اعم از مسلمان و غیر مسلمان به رشته تحریر درآمده است.

درباره آن حضرت مجموعه‌هایی چند جلدی در قالب دایره المعارف، موسوعه و دانشنامه وجود دارد که از اهمیت برخوردارند. یکی از این مجموعه‌ها دانشنامه امام علی(ع) است که در سال 1380 در 12 مجلد زیر نظر علی اکبر رشاد، به اهتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و با حمایت ستاد بزرگداشت سال امام علی(ع) به چاپ رسیده است. دیگر مجموعه‌ای که درباره ابعاد مختلف زندگی امام علی(ع) گردآوری شده «موسوعه الامام علی بن ابی‌طالب(ع) فی الکتاب و السنه و التاریخ» است. این موسوعه 12 جلدی به همت محمد محمدى رى‏شهرى با همكارى گروهى از محققين در سال 1379 در موسسه دارالحدیث قم تأليف شد و چند سال بعد در سال 1382 ترجمه آن با عنوان «دانش نامه اميرالمؤمنين(ع) بر پايه قرآن، حديث و تاريخ»، در 14 جلد در دسترس عموم قرار گرفت.دیگر موسوعه‌ای که درباره امام علی(ع) نوشته شده موسوعه 11 جلدی الامام امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب(ع)، تالیف باقر شریف قرشی است. مسند عطاردی که در ۲۷ جلد منتشر گردیده نیز دیگر مجموعهدر این زمینه است. این مجموعه ها عمدتا از حجم بسیار زیادتری برخوردارند، به سبک و سیاق دایره المعارفی و دانشنامه ای نوشته نشده اند عمدتا توصیفی هستند و نگاه تاریخی هم بر آنها حاکم نیست.

مدخل امام علی(ع) در دانشنامه امام رضا(ع) از دیگر نوشته‌های مرتبط با آن‌حضرت است که در کمتر از 30 صفحه و تحت نظارت «جامعه المصطفی العالمیه»، زندگی آن‌حضرت را با رویکرد توجه به روایات امام رضا(ع) درباره آن‌حضرت به تصویر کشیده شده است.[1] این مدخل نیز ساختار دانشنامه‌ای ندارد، نقل قول‌های مستقیم در آن زیاد است و به جهت رویکرد خاصی که داشته برخی از مطالب مربوط به زندگی آن‌حضرت را حذف کرده است.

س: روش نگارش مقاله بر چه اساسی است و آیا به همه جوانب موضوع می‌پردازد؟

در این مقاله ابتدا زندگی امام علی(ع)- بر اساس سیر تاریخی- از ابتدا یعنی از زمان تولد تا زمان شهادت مورد توجه قرار گرفته سپس تلاش شده به منظور فهم شخصیت آن حضرت، سیره آن حضرت و اوضاع زمانه ایشان مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این به فضائل و کرامات آن حضرت نیز به اختصار پرداخته شده است. در این مقاله مداخل ارجاعی فراوانی همانند جنگ جمل، صفین و نهروان، غدیر و ... هست که با توجه به اینکه در دانشنامه به صورت جداگانه به آنها پرداخته می شود، به صورت گذارا مورد توجه قرار گرفته اند و سپس به عناوین آنها ارجاع داده شده است.

س: چه چالش‌هایی پیش روی تدوین این مدخل وجود داشته و چه پیشنهاداتی در این باره می‌توان داشت؟

خوشبختانه گزارش زندگی آن حضرت در منابع مختلف تاریخی و غیرتاریخی با ذکر جزئیات آمده است و به خصوص درباره زندگی و سیره آن حضرت «نهج البلاغه» به عنوان منبعی قابل اعتنا و اعتماد، بسیار ارزنده مورد استفاده قرار گرفته است. البته شاید بتوان گفت ابعاد مختلف زندگی آن حضرت و گستردگی مسائل و موضوعات مرتبط با زندگی آن حضرت که در هر بخش می بایست مطالب به صورت دانشنامه ای و خلاصه وار مطرح می شد، کمی کار را سنگین کرده بود و وقت زیادی می طلبید.

س: وضعیت پیشرفت مقاله چگونه است؟

مقاله امام علی(ع) به طور کامل تدوین شده و با توجه به ارزیابی های مکرر آن توسط مدیر دانشنامه جناب آقای دکتر صفری و سایر ارزیابان و ملاحظه ناظر علمی جناب آقای دکتر واسعی و اعضای شورای علمی دانشنامه وشورای عالی دانشنامه ایرادات آن تا حد زیادی برطرف شده ومقاله به سر انجام رسیده است. این مقاله تقریبا در حجم 250 صفحه ای منتشر خواهد شد.

[1] رک: مدخل امام علی(ع)، دانشنامه امام رضا(ع)، ج2، ص 292- 422