مواضع کلامی امام رضا (ع) در برابر انحرافات فکری و عقیدتی مذاهب اسلامی

نویسنده: خادم علی اصغری

اساتید راهنما: مهدی فرمانیان

اساتید مشاور: عزالدین رضانژاد امیردهی

مقطع: فوق لیسانس

سال دفاع: 1385

مکان دفاع: جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

زمینه‌های فکری و شرایط فرهنگی دوران امام رضا (ع) به‌گونه‌ای بود که مذاهب مختلف در حال تثبیت جایگاه خود در جامعه اسلامی بودند. در چنین موقعیتی، امام رضا (ع) با برخورداری از جایگاه و شأن علمی ویژه، مسئولیت تبیین انحرافات فکری و اعتقادی مذاهب مختلف را بر عهده گرفته و با مناظرات و احتجاجات بسیار، به رد شبهات پیرامون عقاید ناب اسلامی پرداخته و مبانی مذهب شیعه را تثبیت نمود. یکی از این گروه‌های منحرف، خوارج بودند که بر اساس اعتقادات خود، مرتکبین گناه کبیره را کافر دانسته، شرایط خلیفه را منحصر در تقوا، عدالت و شمشیر می‌دانستند، تقیه را حرام و قتل زنان و کودکان مخالف خود را مباح می‌شمردند. امام رضا (ع) در مقابل، بر تمایز میان ایمان و اسلام تأکید نموده و روشن می‌سازد که هر مرتکب گناه کبیره را نمی‌توان کافر نامید. او همچنین با تبیین جایگاه امامت، پستی اندیشه خوارج را آشکار ساخت و روشن نمود که هرکسی لیاقت این جایگاه را ندارد. از فرمایشات آن حضرت علاوه بر جواز تقیه در اسلام، استفاده می‌شود که منکر تقیه، درواقع منکر دین است. معتزله نیز از کسانی بودند که با حمایت‌های مأمون، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بودند. این گروه نزاع شدیدی را با اشاعره بر سر حدوث و قدم قرآن آغاز کرده بودند، اما امام رضا (ع) در نقد دیدگاه آن ها، شیعیان را از بحث و جدل در این مسئله نهی می‌کرد و این جدال را محکوم به گمراهی می‌دانست. معتزله با گرایش افراطی به‌سوی عقل‌گرایی، ظواهر قرآن و سنت را نیز به‌آسانی تأویل می‌کردند و بر همین اساس در مقابل دیدگاه جبرگرایی اشاعره، معتقد به تفویض و اختیار مطلق انسان بودند. امام با هر دو رویکرد جبر و تفویض به مقابله پرداخته و راه میانه را به شیعیان نشان می‌داد. غلات، زیدیه، واقفیه و اهل حدیث، گروه‌های دیگری بودند که دیدگاه آنان در زمینه امامت، توحید، صفات خدا، قضا و قدر، هدایت و ضلالت و تناسخ، مورد مقابله از سوی امام رضا (ع) قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

امام رضا (ع), کلام، مذاهب اسلامی، انحرافات فکری، سیره، مبارزه فرهنگی.

برای اطلاعات بیشتر و مشاهده فصول و مقالات مرتبط با پایان‌نامه اینجا را کلیک کنید.