توکل در قرآن و حدیث و نقش آن در زندگی انسان

نویسنده: پروین امیرآبادی

اساتید راهنما: منصور پهلوان

اساتید مشاور: غلامحسین تاجری نسب

مقطع: فوق لیسانس

سال دفاع: 1385

مکان دفاع: دانشگاه اصول‌الدین

چکیده

در این تحقیق یکی از واژه‌ها و اصطلاحات دینی و اخلاقی یعنی «توکل» مورد بررسی قرار گرفته است. بر همین اساس برای درک مفهوم توکل ابتدا مفهوم لغوی و اصطلاحی توکل را مطرح کرده و سپس به بررسی آیات و روایات پیرامون توکل پرداخته‌ایم. در آیات قرآن، خدا انبیاء و پیروان آن‌ها را متوکلین واقعی می‌داند و در مواردی هم آن‌ها را امر به توکل می‌کند و نشانگر این است که تکیه و اعتماد فقط باید به خداوند باشد. توکل از مراتب توحید افعالی خداوند است که دیدگاه توحیدی لاحول ولا قوه الا بالله بیانگر آن می‌باشد. همچنین حقیقت توکل و حدود و درجات توکل نیز مورد بررسی قرار گرفته است که حقیقت توکل، چیزی غیر از آن نیست که انسان از چیزی غیر از خداوند نترسد و حد توکل یقین می‌باشد، هر چه یقین انسان در شناخت توحید و معاد بیشتر باشد، یقین او بیشتر می‌شود و با توجه به این‌که نسبت توکل انسان‌ها به خداوند متفاوت می‌باشد، درجات توکل آن‌ها نیز فرق می‌کند و بزرگان علم اخلاق و احادیث سه درجه کلی برای توکل ذکر کرده‌اند. بعد از بررسی جوانب گوناگون توکل به بررسی آثار توکل بر روی انسان پرداخته‌ایم. انسان متوکل انسانی با عزت و بی‌نیاز از دیگران است، انسان متوکل در برابر مشکلات صبور بوده و شانه از مسئولیت خالی نمی‌کند، در سایه توکل از آرامش فکری و روحی برخوردار است. با توکل، با منبع قدرت لایزال الهی ارتباط پیدا می‌کند و از حامی و پشتیبانی قوی برخوردار می‌شود، لذا هیچ‌گاه احساس ضعف و سستی نمی‌کند و با انگیزه قوی به انجام کارها می‌پردازد، آثار دیگر توکل شجاعت، دوری از هرگونه کبر و نخوت و خودبینی می‌باشد؛ اما اشکالاتی در رابطه با توکل مطرح می‌باشد، یکی از آن‌ها ارتباط توکل با سعی و تلاش انسان است. خداوند ابا دارد از این‌که امور جهان بدون اسباب و علل جاری شود و دیگر این‌که حکمت خداوندی ایجاب می‌کند، نظام علت و معلولی در جهان خلقت حکم‌فرما باشد؛ و این فکر بیهوده‌ای است که انسان با توکل، قوای خود را تعطیل کرده و خود را به بی‌مسئولیتی زده و بعد بگوید بر خدا توکل کرده‌ام، در حالی که کار و تلاش در قرآن و احادیث از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد و جزء عبادات به‌حساب می‌آید؛ اما مسئله دیگری که در رابطه با توکل مطرح می‌باشد، به دست آوردن اعتماد به نفس است که امروزه تلاش روانشناسان بر این است که اعتماد به نفس را در انسان‌ها تقویت نمایند، اما با نگاهی به آیات و روایات، می‌بینیم در اسلام اعتماد به نفس مورد نکوهش قرار گرفته و قرآن می‌فرماید: شما مالک هیچ‌چیز از شئون زندگی خود نیستند، حال این انسان چگونه به نفس خود مطمئن شود؟ اگر اعتماد به نفس به معنی اعتماد به خود و نیروهای خود باشد در جهت اینکه خداوند مرا انسان توانمندی آفریده تا بتوانم در برابر مشکلات و حوادث پایداری کنم، امری مورد پسند است. ولی اگر اعتماد به نفس به مفهوم خود را دیدن و خدا را فراموش کردن و مغرور بودن به نیرو و قوه خود باشد، مسلماً از نظر اسلام امری نکوهیده است. انسانی که با خالق ارتباط دارد، می‌داند اگر هر لحظه فیض و رحمت الهی از او قطع شود، چیزی از خود ندارد، پس چگونه می‌تواند به خود اعتماد کند. این اعتماد به مالک و مدبر اصلی عالم خلقت است که به نفس آرامش بخشیده و باعث پیشرفت در کار می‌شود و از سستی و کاهلی در هنگام بروز عوامل پیش‌بینی نشده می‌کاهد. انسان متوکل تکیه‌گاه واقعی‌اش خالق هستی است و این را در عمل با انجام فرامین الهی به اثبات می‌رساند.

برای اطلاعات بیشتر و مشاهده فصول و مقالات مرتبط با پایان‌نامه اینجا را کلیک کنید.