نظریه محقق نراقی درباره محدود کردن مفهوم شعائر به مناسک و عبادات مربوط به حج

شیخ قیصر تمیمی در مقاله خود، نظریه محقق نراقی را درباره انحصار واژه شعائر به حج بررسی می‌نماید. نراقی با تکیه بر آیات قرآن و روایات به این نتیجه می‌رسد که کلمه «شعائر» به مفهوم حج اختصاص دارد و حتی اگر در موارد دیگر استفاده شود، مفهومی کلّی و به‌معنای لفظی دارد. از این منظر اساساً بعید نیست که فقهای پیشین نیز از این واژه معنایی جز در همین محدوده را برداشت کرده باشند و در غیر این صورت، تنها معنای لفظی «شعائر» مورد نظر بوده است. البته این به معنای کاهش شأن استعمالات دیگر لفظ «شعائر» خصوصاً درباره عزاداری حسینی نیست و این استعمالات شأن والایی دارند. یکی از مفیدترین نتایج مشتق شده از این مطالعه، ایستادگی در برابر چالش‌های مفهومی و عملی کلمه شعائر بر مصادیق مختلف است.

شعائر حسینی: ظهور و تکامل

دکتر رسول جعفریان در مصاحبه خود با مجله، دو ویژگی‌ درباره شعائر حسینی را نام می‌برد: «تقدس حادثه عاشورا» و «برخورداری آن از زمینه مناسب برای ایجاد مراسم عزاداری». وی در پاسخ به سؤالی درباره ویژگی‌های منحصر به فرد مراسم در ابتدای ظهور و شکل‌گیری آن، جوانب مذهبی و دینی را در شکل‌گیری این شعائر مؤثر می‌داند. البته نباید نقش مهم رهنمون‌های امام حسین(ع) در این باره را فراموش کرد. اما درباره جوانب متغیر و ثابت در شعائر حسینی بر این باور است که بخشی از این مراسم تغییرناپذیر است؛ زیرا توسط خود ائمه اطهار(ع)  و از طریق احادیثی که از آن‌ها به‌جای مانده، به ما تعلیم داده شده‌ است؛ در حالی که بخش‌های دیگری از مراسمات به نظریات پژوهش‌گران و محققان خبره فقه شیعی باز می‌گردد؛ زیرا این متخصصان استعداد فراوانی در دست‌یابی به بهترین فهم از سایر متون رسیده از امامان شیعه دارند. آقای جعفریان همچنین بر این نکته تأکید می‌کند که تنظیم مراسمات عزاداری نباید به کسانی که با دین‌شناسی آشنایی کاملی ندارند سپرده شود؛ چون که معیار در این مجال، دیدگاه محققان خبره و مراجع دینی است.

آقای جعفریان در بخش دیگری از مصاحبه خود درباره تأثیر مقوله‌های عمده اسلامی در شعائر حسینی، معتقد است جایگاه والای عاشورا در فرهنگ دینی، نیازمند ارتباط مستمر با فرهنگ عاشوراست و باید ارتباط اجتماعی فرهنگی بین مردم و مسأله شهادت امام حسین(ع) برقرار گردد. وی همچنین اشاره‌ای به اهداف و شعائر عاشورایی می‌کند و می‌گوید هدف عاشورا همان چیزی است که اسلام در پی آن بوده است و مجالس حسینی فرصتی خوب برای علمای دین برای آگاهی و روشن‌کردن مردم است که این عنصر مهم را شعائر و  مراسم دینی به خوبی محقق کرده است و پیروزی قابل ملاحظه‌ای در زنده نگه‌داشتن انقلاب حسینی و اصلاح عقاید مؤمنین به‌دست آورده است.

در این مصاحبه آقای جعفریان با رد ادعای غلط برخی افراد در تلاش برای شبیه دانستن مراسم عزاداری امام حسین(ع) به افسانه‌های قدیمی قومی، درباره زیاده‌روی و مبالغه در شعائر حسینی هشدار داده و پیشنهاد می‌کند برای این مراسم اصولی تعیین شود که مردم بر مبنای آن عمل کنند.

مراسم عزاداری حسینی در دوره آل بویه

شیخ عامر جابری در مقاله خود به بررسی نقش ویژه عصر آل بویه در شکل‌گیری عزاداری حسینی می‌پردازد. این تحقیق به دو بخش عمده تقسیم شده است:

بخش اول به بررسی این موارد می‌پردازد: تاریخ آل‌بویه؛ بحث مختصری درباره شکل‌گیری و فروپاشی حکومت آل بویه؛ بررسی دلایل پیشرفت آن به‌ویژه در زمینه علوم و معماری؛ پیشرفت فرقه امامیه در این دوره و شرایط سازمان مذهبی شیعه در مدت حکومت آن‌ها.

در بخش دوم نویسنده درباره عزاداری حسینی در عصر آل‌بویه بحث می‌کند و به چهار نکته مهم در این‌باره اشاره می‌نماید: ۱. اعلام عزاداری حسینی به‌عنوان مراسمی رسمی؛ ۲. تنظیم دسته‌های عزاداری و سینه‌زنی؛ ۳. تقویت روضه خوانی؛ ۴. حمایت از زیارت امام حسین(ع) به وسیله تکرار زیارت.

نویسنده با جمع‌بندی بحث خود به این نتیجه می‌رسد که در دوره آل بویه برگزاری مراسم عزاداری امام حسین(ع) رشد بسیار بزرگی داشته است. خصوصاً آن‌که در سال ۳۵۲هـ.ق معزّالدوله حاکم آل‌بویه این مراسم را یک مراسم رسمی معرفی نمود. در پی این اعلام دسته‌جات عزاداری که تا آن زمان آزاد نبودند، به‌صورت گسترده و آزادانه به عزاداری پرداختند.

ظهور مراسم حسینی در کتاب «تراژدی کربلا»

که به نقد و بررسی کتاب تراژدی کربلا از دکتر ابراهیم حیدری می‌پردازد.

چهره شعائر حسینی در ادبیات جهانگردی جدید

این مقاله توسط دکتر علی مجید البدیری نوشته شده است و به مقایسه چهار گزارش از عزاداری‌های حسینی می‌پردازد: سید محسن امین (مدل توصیفی اصلاحی)، محمد ثابت (مدل توصیفی صرف) از جهان عرب، خانم فری استارک (از انگلستان) و آقای کارستن نیبور (از اروپا؛ آلمان).

مراسم و شعائر حسینی در عصر فاطمیون در مصر

شیخ حیدر بهادلی در مقاله خود با رویکردی تاریخی – تحلیلی، نگاهی به مراسم عزاداری در مصر در عهد فاطمی دارد. شیخ در مقدمه سخن خود به اهمیت مطالعات تاریخی در زمینه مراسم عزاداری حسینی می‌پردازد. در متن مقاله نویسنده با نگارشی توصیفی، ارتباط فاطمیون مصر را با شیعیان و خصوصاً امام صادق(ع) اثبات می‌کند. سپس مروری بر تاریخ ۲۷۰ ساله فاطمیون دارد و به پیشرفت چشم‌گیر آنان در زمینه علوم و ادبیات می‌پردازد. از جمله علاقه‌مندی‌های حکّام فاطمی، برگزاری مراسمات مذهبی در اعیاد و عزاداری‌ها بود.

نگارنده به این نکته اشاره می‌کند که در دوره اخشیدیان، با وجود مخالفت‌های حکومتی، مراسمات عزاداری برای اباعبدالله(ع) به‌صورت کاملاً محدود انجام می‌شده است. اما در عصر فاطمیون این مراسم به‌طور گسترده و علنی اجرا می‌شد؛ طوری که شهرها چهره‌ای غم‌بار به خود می‌گرفتند. مهم‌ترین مشخصه عزاداری در این دوره، حرکت دسته‌جمعی مردمی بود؛ دسته‌جاتی که شامل عامه مردم، بزرگان و صاحب‌مقامان کشوری می‌شد. به‌علاوه در این مراسم، فعالیت‌هایی همچون اطعام مردم و نوحه‌خوانی نیز صورت می‌گرفت. در حقیقت سلسله فاطمیون موانع حکومت‌های پیشین برای این مراسمات را از بین بردند.

تکامل مراحل مختلف عزاداری حسینی

در این مقاله شیخ عبدالرزاق الندّاوی به بررسی مراحل شکل‌گیری عزاداری بر امام حسین(ع) می‌پردازد؛ مراسماتی که از روز شهادت امام حسین(ع) آغاز و تا به امروز ادامه دارد. نگارنده هر مرحله را با جزئیات از ابتدای ظهور تا افول بررسی نموده و فاکتورهای مؤثر در هر مرحله را بررسی می‌نماید.

نگاه کلی تاریخی به مراسم احیای یاد عاشورا در مهم‌ترین شهرهای عربی

هدف این مقاله بررسی پیشرفت تاریخ احیای عاشورا، با تمرکز بر مهم‌ترین جنبه‎‌های عزاداری در پنج شهر مهم عربی یعنی بغداد، قاهره، حلب، دمشق و مدینه است. احمد خامه‌یار در این مقاله با گرداوری متون تاریخی دارای اطلاعاتی درباره تاریخچه عزاداری‌های عاشورایی در این پنج شهر، علت محدود‌کردن تحقیق به این شهرها را از یک سو وجود متون تاریخی کافی در این موضوع در تاریخ این شهرها می‌داند و از سوی دیگر به اهمیت نقش حیاتی این شهرها در زمینه‌های سیاسی و فرهنگی اشاره می‌نماید.

اطعام در مراسم عاشورا تاریخ و مشروعیت

یاسمین مسعود ذبیح در این مقاله به یکی از مهم‌ترین جنبه‌های اجتماعی مراسم حسینی در میان شیعیان یعنی اطعام در مراسم عزاداری اشاره می‌پردازد. نویسنده مقاله خود را به پنج بخش عمده تقسیم کرده است: ۱. اطعام در قرآن و اهمیت والای آن در اسلام؛ ۲. اطعام در روایات؛ ۳. انواع مختلف اطعام؛ ۴. شروط اطعام؛ ۵. اطعام در مراسم عزای حسینی. وی در بخش پنجم، به سه مبحث اصلی می‌پردازد: ا) بررسی شبهه بدعت در اطعام عاشورا؛ ب) اطعام حسینی و مسأله اسراف و تبذیر؛ ج) آثار دنیوی و اخروی اطعام حسینی.

تربت امام حسین(ع) از دیدگاه فقه و طلب شفا به تربت

شیخ احمد موسی العلی در این مقاله – که بخش پنجم از مقاله مفصل وی است – به تفسیر معنای استشفا به تربت حسینی که در نصوص دینی وارد شده است می‌پردازد. شیخ اساس این ویژگی را بر دو مبنای طبیعی و غیرطبیعی توضیح داده و از مجوز طلب شفا از این خاک، حدود و شرایط و آداب آن سخن می‌گوید. سپس بر اساس فقه امامی و با تکیه بر ادله فقهی به بررسی جواز فقهی استشفا به تربت حسینی می‌پردازد. نگارنده ضمن بررسی شروط سه‌گانه استفاده از تربت حسینی برای استشفا، به فروع این مسأله نیز توجه دارد.

بررسی نقدی تحلیلی روش سید بن طاووس در لهوف

این تحقیق به دو بخش تقسیم می‌شود: در بخش اول که مقدمه‌ای برای بخش بعدی است به معرفی سیدطاووس خط مشی فکری و روابط سیاسی وی با حاکمان می‌پردازد. نگارنده در بخش دوم علل تألیف کتاب لهوف را بررسی کرده است. وی همچنین به روایات خاص ابن طاووس در لهوف اشاره می‌کند. این مقاله با هفت نتیجه به پایان می‌رسد؛ از جمله این‌که ابن طاووس تنها به رویکرد نقل تاریخی صرف اکتفا نکرده، بلکه برخی از اخبار را علاج و برخی دیگر را تفسیر نموده است.

نقدی بر کتاب شیخ کلینی و تأویلات باطنی آیات قرآن کریم در کتاب اصول کافی

شیخ عمّار الفهداوی در ابتدای مقاله خود با  اشاره‌ای به زندگی نویسنده این کتاب، یعنی عبدالفتّاح الخالدی، کتاب را بررسی و نقد کرده است.

منبع: سایت مباحثات