عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه نمی‌توان به‌سادگی خطبه ۸۰ نهج‌البلاغه را جعلی دانست گفت: تعبیر نواقص‌العقول دلیل تحقیر زنان نیست، بلکه نظر به‌نوعی تبیین ویژگی‌های جنس زن در مقایسه با مردان است.

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسین حسینیان مقدم، امروز هشتم خردادماه در نشست علمی اعتبارسنجی خطبه ۸۰ نهج‌البلاغه در جامعه الزهراء (س) گفت: آنچه در خطبه ۸۰ نهج‌البلاغه آمده مسئله‌ای شیعی نیست بلکه اسلامی است ازاین‌رو باید در فضایی گفتمانی بحث شود.

وی با اشاره به سخنان ارائه‌دهنده بحث مبنی بر اینکه ممکن است این سخنان ریشه در برخی روایات نامعتبر داشته باشد افزود: یکی از کارهای لازم در این زمینه، کاربرد واژه عقل در روایات و اخبار است که باید مستقلاً بحث شود.

حسینیان‌مقدم با بیان اینکه سید رضی به‌عنوان نویسنده نهج‌البلاغه هم به علت جنبه بشری قابل نقد است بیان کرد: نهج‌البلاغه منتسب به امام علی (ع) است و نباید جنبه تقدسی آن مانع نقد شود.

این محقق با اشاره به فضای گفتمانی در دوره پیامبر (ص) و امام علی (ع) درباره زنان اظهار کرد: بر اساس روایات در گفتمانی که زن را ناقص‌العقل می‌دانند حضرت خدیجه به‌وفور عقل شناخته می‌شود و درباره حضرت زهرا تعبیر شده است که  علم من وفور عقل‌ها و دین‌ها (علیها السلام).

وی افزود: در ماجرای حدیبیه وقتی رسول‌الله به اصحاب فرمود نحر و حلق کنید کسی اطاعت نکرد و وقتی با ام سلمه در میان گذاشت وی گفت خودت این کار را بکن دیگران تبعیت خواهند کرد و پیامبر چنین می‌فرماید و همه اطاعت می‌کنند و روایات این مسئله را دال بر وفور عقل ام سلمه دانسته‌اند.

زیر سؤال بردن انتساب خطبه ۸۰ به امام (ع) به‌راحتی نیست

عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با تأکید بر تعمیق بیشتر این بحث از سوی محققان تصریح کرد: هدف اصلی مؤلف از دید من رفع شبهات و بدوبیراه‌هایی است که در برخی سایت‌ها از جمله وهابیت علیه شان و منزلت امام علی (ع) مطرح می‌کنند ازاین‌رو ارائه‌دهنده بحث برای رفع این مسائل، اصل انتساب خطبه به امام را زیر سؤال برده‌اند که البته این راحت‌ترین راه است و نباید این راه را انتخاب کنیم.

حسینیان مقدم بیان کرد: شما در بحث گفته‌‌اید که ده قرن است علمای شیعه برای رفع انگاره زن‌ستیزی امام تلاش می‌کنند که این ادعا، ادعای بزرگی است زیرا ابتدا باید کاربرد عقل در کلام ائمه (ع) و حتی مردم عادی مورد کنکاش قرار بگیرد همچنین چه کسی از شیعه و سنی مدعی بوده که امام زن‌ستیزی داشته است و چه کسی میان نقص عقل و زن‌ستیزی ارتباط برقرار کرده است.

زن‌ستیزی سیر تاریخی ندارد

وی افزود: من برخلاف ارائه‌دهنده بحث تصور نمی‌کنم که زن‌ستیزی سیر تاریخی داشته باشد و عمدتاً در صدسال اخیر در مباحث روشنفکری مطرح می‌شود.
این پژوهشگر تصریح کرد: اخلاقی و عبادی‌ترین مسائل در کلام ائمه ناظر به مسائل بیرونی و با توجه به نیاز جامعه و در زمینه چالش‌های عصر خودشان بوده است حتی احکامی مانند استحباب غسل جمعه و ... نیز ناظر به رفع نیازهای جامعه بوده است.

وی اظهار کرد: شما گفته‌اید که سخنان امام علی درباره مسائل مختلف یا حقیقیه و یا شخصیه است درحالی‌که پایه سخنان ائمه (ع) در قضایای شخصیه که از امام نقل‌شده جنبه عمومی آن است و باید تحقیق شود که چرا ائمه در قضایای شخصیه از قضایای عمومی استفاده می‌کردند همچنین کاربرد واژگان عام قابل‌بررسی است و بحث ناقص‌العقل نیز بر اساس یک گفتمان بوده و یک مسئله کلی مطرح‌شده و درعین‌حال قابل تطبیق بر مصداق است.

وی افزود: گفتمان ناقص‌العقلی گفتمان حاکم و قابل تطبیق بر مصادیق بوده و مسئله‌ای فراتر از یونان و یهود و مسیحیت و ... بوده و ادبیاتی فراگیر را به وجود آورده بوده است.  

مرفوع و مرسل بودن در همه‌جا دلیل عدم اعتبار نیست

حسینیان مقدم با بیان اینکه ارائه‌دهنده گفته که خبر، مرسل و مرفوع است عنوان کرد: آیا هر مرفوعه و مرسله‌ای را می‌توان رد کرد، چقدر در فقه از مراسیل و مرفوعات بهره برده می‌شود زیرا قرار نیست هر چیزی صحیح السند باشد بنابراین صرف مرفوع و مرسل بودن نمی‌تواند یک گفتمان را رد کند.

وی افزود: شما در بخشی از مباحث خود به نظر علامه جعفری استناد کرده‌اید که این انتساب درست نیست و ایشان معتقد است این بحث مطابق احکام اسلامی است و حتی برخی مانند علامه طباطبایی نیز بر آن تأکید کرده‌اند.

وی افزود: شما معتقد شده‌اید که این بحث نواقص العقول نامه بوده و جزء خطبات امام نیست؛ ولی این مسئله چه در ذیل خطبه و یا نامه باشد تفاوتی ندارد و در اصل بحث فرقی نخواهد کرد ضمن اینکه ممکن است هم در نامه باشد و هم در خطبه.

خطبه جعلی نیست

حسینیان مقدم عنوان کرد: در ارزیابی سندی این خطبه، ارائه‌دهنده گفته که منابع قدیمی اشاره‌ای به فراز نواقص العقول ندارند که ما قبول داریم بخشی در منابع قبلی نبوده ولی نمی‌توان این مسئله را دال بر جعلی بودن این خطبه دانست زیرا حداقل نقص العقول نقل به معنا شده و این‌طور نیست که بر اساس گفته شما، زائیده افکار طبری و انتساب دیدگاه شخصی وی به امام باشد.   

این پژوهشگر بیان کرد: باید تحلیلی درباره اینکه طبری چه انگیزه‌ای از اضافه کردن بحث نواقص العقول در منابع خود داشته؟ آیا می‌خواسته دین و ائمه (ع) را خراب کند؟ و در چه فضای سیاسی و اجتماعی و ... آن را وارد کتاب خود کرده و واکنش معاصران چه بوده همچنین چرا به امام علی (ع) نسبت داده شده ازاین‌رو نمی‌توان بدون دلیل بحث نقص العقول را به افکار طبری نسبت دهیم.

حسینیان مقدم عنوان کرد: آیا اصل ضعف عقل پیش از طبری در منابع شیعه و زیدی وجود داشته است یا نه؟ با نگاهی اجمالی می‌بینیم که دست‌کم اصل ادبیات نقص عقل صدسال بر طبری پیشی دارد و در منابع امامیه وجود داشته است و چه‌بسا طبری (شیعی) از منابع دینی گرفته و تعابیرش عوض‌شده است.
وی افزود: اشکال سندی که شما مطرح کردید؛ اهل سنت این اخبار را ضعیف نمی‌دانند از طرفی گفته‌اید که پیامبر باکسانی که زنان را ناقص‌العقل می‌دانستند مبارزه کرده‌اند  پس باید چنین مسئله‌ای در این دوره وجود می‌داشته است که پیامبر با آن مبارزه کرده‌اند.

عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با تأکید بر فهم عرفی از این مسئله تصریح کرد: یکی از اشکالات اصلی این بحث آن است که گفته‌اید علت و معلول با هم سازگار نیست و به همین دلیل خطبه جعلی است درحالی‌که جاعلان افرادی با سطح فهم بالا از این مسئله بوده‌اند که جعل آنان به‌راحتی قابل‌فهم نیست لذا همه علما به این مسئله پرداخته ولی آن را مصداق زن‌ستیزی ندانسته‌اند.

تعبیر نواقص‌العقول دلیل تحقیر نیست

حسینیان مقدم عنوان کرد: سید محمدحسین فضل‌الله به سمت جعلی بودن رفته ولی در نهایت به سمت توجیه پیش می‌رود یکی هم شمس‌الدین است که آن را ضعیف می‌داند و ارشادی مطرح می‌کند؛ مرحوم مطهری نیز آن را ارشادی می‌داند ولی نمی‌توان نظر این افراد را حجت شرعی دانست. علامه طباطبایی نیز تساوی زن و مرد که امروزه مطرح می‌شود را نمی‌پذیرد و می‌فرماید ریشه این تفاوت، تحقیر نیست باید عقل و نقص العقل را طور دیگری معنا کرد که با طبیعت زن موافق باشد.

 وی ادامه داد: گفته‌شده آیه شهادت دو زن در برابر یک مرد، در امور مالی است و دلیل آن زحمتی است که در شهادت وجود دارد درحالی‌که این مسئله درست نیست زیرا اگر قرار بر زحمت باشد چرا دو زن به‌زحمت بیفتند. در این صورت بسیاری از  کارهایی که امروز زنان می‌کنند نباید باشد زیرا باعث رنج و زحمت برای آنان است.

همچنین حجت‌الاسلام‌والمسلمین فاضل حسامی، عضو هیئت‌علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در این نشست با بیان اینکه جای یک نهج‌البلاغه‌شناس خالی بود گفت: باید در این تحقیق طوری ورود می‌شد که تکلیف این مسئله روشن شود که آیا این خطبه از حضرت صادرشده و یا نه زیرا اگر صادر نشده باشد موضوع از اصل منتفی است ولی اگر صادرشده باید سراغ توجیهات رفت.

حسامی بیان کرد: نوع عبارت‌پردازی در این خطبه تقویت‌کننده این مسئله است که بحث از حضرت نباشد و باور این مسئله که این خطبه از حضرت است دشوار است زیرا وزن سخنان حضرت به‌گونه‌ای است که تا حدی تحدی‌پذیر است و این خطبه وزن سایر خطب را ندارد لذا نیازمند کار درایة الحدیثی است.

وی افزود: تحلیل محتوایی که در جامعه‌شناسی داریم بر روی تک‌تک واژگان و عبارات بحث می‌کند همچنین جای تحلیل گفتمانی نیز در اینجا خالی بود.
حسامی بیان کرد: باید میان مواجهه ارزشی و تقسیم‌کار با این مقوله تفاوت قائل شویم همچنین آنچه ناقد گفت اگر ارائه‌دهنده بخواهد به آن بپردازد حداقل باید ۵۰۰ صفحه نوشته شود.

یادآور می‌شود ناهید طیبی، ارائه‌دهنده این بحث در این نشست تأکید کرد: خطبه امام، خطبه نبوده بلکه نامه است و این جمله نیز از امام نیست و اگر از امام بود باید در برخی کتب مهم دیگر نیز مانند جمل شیخ مفید آورده می‌شد.

طیبی اظهار کرد: البته تحلیل مفهومی و گزاره‌ای مفاهیم موجود در این خطبه نیز  دقت در گفتمان و فضای فکری امام و سیره ایشان در برخورد با زنان که همسو با قرآن و سیره نبوی است در اثبات نادرستی این انتساب مؤید خواهد بود.