به بهانه برگزاری سیزدهمین جشنواره بین‌المللی امام رضا (ع) و تقدیر از پژوهشگر ارجمند «جناب آقای دکتر احمد پاکتچی» به‌ جهت سازمان‌دهی گروه محققان و نویسندگان جهت اقدام مشترک در تألیف دو کتاب مرجع در زمینه «ابعاد شخصیت و زندگانی امام رضا (ع)» بر آن شدیم تا این کتاب ارزشمند را معرفی کنیم.

معرفی اجمالی

این کتاب به سرپرستی علمی دکتر احمد پاکتچی نگاشته شده و به اهتمام «مرتضی سلمان نژاد» سامان یافته است و مجموعه مقالات مستقلی است که از پژوهشگران مختلف در خصوص ابعاد مختلف زندگی و آموزه‌های امام رضا (ع) به سفارش بنیاد امام رضا (ع) توسط مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق (ع) و با نظارت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات گردآوری شده است.

این کتاب در دو جلد و در چهار بخش به زیور نشر آراسته شده است به شرح ذیل است:

بخش اول: زندگی و شخصیت امام رضا (ع):

فصل ۱: گذری بر زندگی امام رضا (ع) / صادق سجادی؛
فصل ۲: نیم‌نگاهی به راویان امام رضا (ع) / رحمان ستایش؛
فصل ۳: جایگاه امام رضا (ع) در ادبیات / سید محمدهادی گرامی؛

بخش دوم: حیات اجتماعی و فرهنگی امام رضا (ع):

فصل ۴: اندیشه سیاسی در تعالیم امام رضا (ع) / احمد پاکتچی؛
فصل ۵: جایگاه امت واحده در آموزه‌های امام رضا (ع) / احمد پاکتچی؛
فصل ۶: امام رضا (ع) و جریان‌های داخلی امامیه / یحیی میرحسینی؛
فصل ۷: سیری در منظومه تربیتی-اخلاقی امام رضا (ع) / مصطفی فقیه اسفندیاری؛
فصل ۸: ادیان دیگر با رویکردی رضوی / فرامرز حاج منوچهری؛

بخش سوم: علوم و معارف در آموزه‌های امام رضا (ع):

فصل ۹: جایگاه امام رضا (ع) در علوم قرآنی و تفسیر / عباس مصلائی‌پور؛
فصل ۱۰: کوشش‌های امام رضا (ع) در بسط حدیث و علوم آن / مهدی ایزدی؛
فصل ۱۱: پزشکی دین‌مدار در منظر رضوی / فرامرز حاج منوچهری؛
فصل ۱۲: رمز و رمزپردازی، در کلام امام علی بن موسی‌الرضا (ع) / شهرام خداوردیان؛
فصل ۱۳: امام رضا، کلام و مسائل کلامی عصر/ حسین هوشنگی؛
فصل ۱۴: امام رضا (ع) و مسائل اصول فقه / احمد پاکتچی؛
فصل ۱۵: امام رضا (ع) و دانش فقه / احمد پاکتچی؛
فصل ۱۶: معرفت‌شناسی فضیلت: فضیلت‌ها و رذیلت‌های معرفتی در روایات رضوی / رضا اکبری؛
فصل ۱۷: اخلاق و نظام اخلاقی در مکتب علی بن موسی‌الرضا (ع) / مهدی سپهری؛

بخش چهارم: امام رضا (ع)، گفتمان عصر و ادبیات ماندگار شیعه:

فصل ۱۸: امام رضا (ع) و گفتمان امامت: تحلیل گفتمانی / حسن بشیر؛
فصل ۱۹: امام رضا (ع) و جریان تصوف و عرفان / علی شرف امامی؛
فصل ۲۰: تعامل امام رضا (ع) با مهم‌ترین جریان‌های فکری-کلامی غیر شیعی / یحیی میرحسینی؛
فصل ۲۱: امام رضا (ع) در میراث زیدیه / یحیی میرحسینی؛
فصل ۲۲: مناسبات دوسویه‌ی امام رضا (ع) و جریان‌های زیدیه / یحیی میرحسینی؛
فصل ۲۳: امام رضا (ع) و پدیده استناد و ارجاع / احمد پاکتچی؛
فصل ۲۴: ارزیابی آثار منتسب به امام رضا (ع) /  فرامرز حاج منوچهری؛
فصل ۲۵: گزارش تاریخی-گونه شناختی از آثار دوره‌های متأخر پیرامون امام رضا (ع) / فرامرز حاج منوچهری؛

معرفی تفصیلی

به نقل از سایت سحرگاه این کتاب، مجموعه‌ای از تلاش‌های پژوهشگران در خصوص ابعاد مختلف زندگی و آموزه‌های امام رضا (ع) است که مقالاتی مستقل از پژوهشگران مختلف است که هر یک با توجه به موضوع و با لحاظ تخصصی که دارند گزیده شده‌اند و درمجموع هدف آن است که پژوهشی یکپارچه و هدفمند، در چارچوب یک طرح نظام‌یافته ارائه شود که بتواند ما را در راستای استفاده از تعالیم والای رضوی هم در مسیر کاربرد عملی از آموزه‌های آن حضرت در ابعاد مختلف زندگی و هم در راستای جستن تعادل میان وحی و عقل و ایجاد پلی میان معارف دینی و دانش‌های عرفی یاری رساند، دو امر مهمی که هر دو از نیازهای اساسی برای مسلمان عصر امروزی است.

فصل 1. گذری بر زندگی امام رضا (ع).

فصل 2. نیم‌نگاهی به راویان امام رضا (ع): در این مقاله در مورد پیشینه راوی شناسی امام رضا (ع)؛ اصحاب امام رضا (ع) در رجال برقی؛ اصحاب امام رضا (ع) در رجال طوسی؛ راویان امام رضا (ع) در تحقیقات متأخر؛ اصحاب امام رضا (ع) ازنظر جغرافیایی؛ اصناف راویان؛ خادمان امام رضا (ع)؛ راویان مذاهب مختلف؛ فقهای اصحاب امام رضا (ع) و راویان پر روایت از امام رضا (ع) بحث شده است.

فصل 3. جایگاه امام رضا‌ (ع) در ادبیات، سیره نگاری و مناقب نگاری ...: این مقاله در پی آن است تا با بررسی فراگیر سده‌های متقدم و میانه هجری، در گام نخست آثار مرتبط با شخصیت، زندگانی و معجزات حضرت رضا‌ (ع) را معرفی کند؛ سپس به مهم‌ترین متون مناقب نگاری و تاریخی که در آنجا به‌طور عینی و یا ظنی ـ درباره متونی که فعلاً در دست نیست ـ بخشی به حضرت رضا (ع) اختصاص داده شده است، بپردازد.

فصل 4. اندیشه سیاسی در تعالیم امام رضا (ع): در این مقاله در مورد سیاست و اصل امامت؛ مفهوم امام مفترض الطاعه؛ حق اهل‌بیت (ع) در حکومت؛ جماعت شیعه و مصالح آن؛ نسبت جماعت شیعه با سلطان؛ سیاست و صلاح امت؛ عدل و انسجام امت و وظایف حاکم مستقر بحث شده است.

فصل 5. جایگاه امت واحده در آموزه‌های امام رضا (ع): در این مقاله در مورد علل تفرقه در عصر امام (ع)؛ مذهب سازی و دینی سازی؛ رحمت انگاشتن اختلاف امت؛ راهکارها در احادیث امام رضا (ع)؛ نقش پیروی سنت در انسجام امت؛ سلوک فرد و انسجام امت و سرنوشت مشترک امت بحث شده است.

فصل 6. امام رضا (ع) و جریان‌های داخلی امامیه: این مقاله به تعامل امام رضا (ع) با تمامی فرقه‌‌های شیعی که از زمان امام باقر (ع) به بعد به وجود آمده‌اند پرداخته است. نخست به پرشمارترین گروه یعنی پیروان امام رضا (ع) که «قطعیه» نام گرفتند اشاره شده و در اثناء آن به جریان‌های فکری موجود در میان آن‌ها سخن به میان آمده است. سپس به فرقه واقفیه اشاره شده و انواع مواجهات امام بیان شده است. آنگاه به دو فرقه اسماعیلیه و فطحیه و سرانجام به غلات و مفوضه پرداخته شده است.

فصل 7. سیری در منظومه تربیتی - اخلاقی امام رضا (ع): در این مقاله در مورد مفهوم شناسی سیره؛ واژه‌شناسی اخلاق؛ مفهوم شناسی تربیت؛ شخصیت‌ الهی امام رضا (ع)؛ سیره‌ تربیتی رضوی؛ تربیت قبل از ولادت فرزند؛ لزوم ازدواج با همسر صالحه و صالح؛ اهتمام به ایام بارداری؛ تربیت بعد از ولادت؛ بوسیدن فرزند؛ توسعه‌ مادی برای عیال (زن و فرزند)؛ گفتن اذان و اقامه در گوش‌های نوزاد؛ حق بهره‌مندی از نام نیک؛ تربیت در دوره‌ نوجوانی و جوانی؛ حق تکریم و احترام جوان و نوجوان؛ تعامل منطقی با جوان و نوجوان؛ نظارت و هدایت نوجوان؛ آموزش اعتمادبه‌نفس و خوداتکایی؛ سیره‌ تربیتی ـ عبادی امام رضا (ع)؛ اهتمام جدی به نماز؛ نماز در اول وقت؛ نماز جماعت؛ تهجد و سجده‌های طولانی؛ تربیت با روزه‌داری؛ تربیت اخلاقی؛ رعایت ادب در هم‌نشینی با دیگران؛ تواضع؛ سخاوت و گشاده‌دستی؛ حسن ضیافت و اهتمام به جایگاه عمل و تلاش و نقش تقوی بحث شده است.

فصل 8. ادیان دیگر با رویکردی رضوی: در مقاله حاضر تلاش شده است تا ابزارها و مبانی رویکرد امام رضا (ع) و گونه‌های مختلف مواجهه ایشان با دیگر ادیان مورد بررسی قرار ‌گیرد.

فصل 9. جایگاه امام رضا (ع) در علوم قرآنی و تفسیر: واکاوی روایات رضوی، به جهت تبیین جایگاه امام رضا (ع) در علوم قرآنی و تفسیر و تأثیر آموزه‌های حضرت بر مباحث علوم قرآنی و تفسیر از اهداف نگارش این مقاله است.

فصل 10. کوشش‌های امام رضا (ع) در بسط حدیث و علوم آن: این هدف بررسی کوشش‌های امام رضا (ع) در بسط حدیث و علوم آن به سؤالات زیر پاسخ می‌دهد: روش‌هایی که امام رضا (ع) در مدت امامت خود در حفظ و نشر حدیث داشته‌اند، چیست؟ با توجه به نقش علوم حدیث در آسیب‌شناسی حدیث، اصول و مبانی کدام‌یک از علوم حدیث را می‌توان در تعالیم آن حضرت پی‌جویی نمود؟

فصل 11. پزشکی دین‌مدار در منظر رضوی: در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن بررسی ریشه‌های دانش رضوی، دو سطحِ مفاهیم نظری و مفاهیم عملی در پزشکی آن بزرگوار مورد واکاوی قرار گیرد.

فصل 12. رمز و رمز پردازی، در کلام امام علی بن موسی‌الرضا (ع): این مقاله در مورد رمز و رمز پردازی، در کلام امام علی بن موسی‌الرضا (ع) به بحث و بررسی پرداخته است.

فصل 13. امام رضا‌ (ع)، کلام و مسائل کلامی عصر: این فصل ناظر بر دیدگاه‌های کلامی ایشان است که البته در مقام مرزبندی عقیدتی با آراء متغایر و متقابل مطرح در آن عصر بوده است و شامل طیف وسیعی از اعتقادات می‌شود ازجمله توحید و نفی تشبیه، صفات الهی؛ مبحث اختیار و عدل؛ کلام الهی و خلق قرآن ولی پیش از ورود به اصل مباحث باید به بستر تاریخی و وضعیت کلام پیش از/ و همزمان با عصر حضرت رضا‌ و نیز روش تعلیم کلامی ایشان اشاره‌ای داشت.

فصل 14. امام رضا‌ (ع) و مسائل اصول فقه: در مقالۀ حاضر کوشش شده است تا دیدگاه‌های اصولی منقول از امام رضا‌ (ع) از خلال روایات حضرت استخراج و سپس در چارچوب گفتمان آن عصر و چالش‌های عصری تبیین گردد.

فصل 15. امام رضا‌ (ع) و دانش فقه: در مقاله حاضر، روش پژوهش روش فقاهتی نیست، بلکه روش تاریخی است و در پیاده‌سازی این روش، دو رویکرد مهم در مدنظر بوده است؛ نخست این‌که فارغ از تعارض رخ‌داده در روایات، خودِ گفتمان و فضای گفتمانی که آن اقوال متعارض را پدید آورده است، مورد تکیه قرار گیرد و دیگر این‌که بر اساس رویکردی انسجام گرا، کوشش شده است تا تصویری برخوردار از انسجام درونی و هم سازگاری بیرونی با دیگر پذیرفته‌ها از تاریخ فقه، ارائه گردد.

فصل 16. معرفت‌شناسی فضیلت: فضیلت‌ها و رذیلت‌های معرفتی در روایات رضوی: در این مقاله ابتدا برخی از فضایل و رذایل معرفتی که در روایات اسلامی موردتوجه بوده نام برده خواهد شد و سپس، آن دسته از فضایل و رذایل معرفتی که در روایات امام رضا (ع) آمده توضیح داده می‌شود. برای وصول به نکات بخش اصلی مقاله، جوامع حدیثی ازجمله بحارالانوار مجلسی بررسی شده است. در ذکر روایات علاوه بر روایاتی که راوی از آن حضرت نقل کرده، روایاتی که آن حضرت از اجداد طاهرین خود نقل کرده‌اند نیز مطمع نظر بوده است.

فصل 17. اخلاق و نظام اخلاقی در مکتب علی بن موسی‌الرضا (ع): در این مقاله درباره اخلاق و زهد در آینه رفتار حضرت امام رضا (ع) بحث شده است

فصل 18. امام رضا (ع) و گفتمان امامت: تحلیل گفتمانی: در آن مقاله، برخی از اصول حاکم بر کشف گفتمان امامان معصوم (ع) و به‌طورکلی نقشه راه پژوهش در این‌گونه موارد موردبحث قرار گرفت. در همین رابطه تلاش گردید که دوره‌های سیاسی- اجتماعی و گفتمان‌های امامان معصوم (ع) حاکم بر این دوره‌ها که در اینجا به 9 دوره تقسیم شده است، بیان گردد.

فصل 19. امام رضا‌ (ع) و جریان تصوف و عرفان: در این مقاله در مورد شکل‌گیری نهضت زهد در عصر امام صادق‌ (ع)؛ امام موسی کاظم‌ (ع) و جریان تصوف؛ ارتباط معروف کرخی با امام رضا‌ (ع)؛ محدثان صوفی بر گرد امام رضا‌ (ع)؛ تقیه و زهد امام رضا‌ (ع)؛ فتوت و رأفت امام رضا‌ (ع)؛ نقل قول سلمی و قشیری از حضرت رضا‌ (ع)؛ دو نمونه از معارف عرفانی امام رضا‌ (ع) یا حکمت رضویه و مکاشفات رضویه مورد بررسی قرار گرفته است.

فصل 20. تعامل امام رضا (ع) با مهم‌ترین جریان‌های فکری - کلامی غیر شیعی: در این مقاله در مورد مباحث مربوط به خلافت و امامت؛ مقابله با خلافت سنی از طریق تبیین امامت شیعی؛ تقابل با جریان خلافت از طریق مباحث مصداقی؛ بحث تشبیه و تنزیه؛ مبحث جبر و اختیار؛ مباحث ایمان؛ گفتمان خلق قرآن و جریان زهد و تصوف بحث شده است.

فصل 21. امام رضا (ع) در میراث زیدیه: در این مقاله مباحث زیر بررسی شده است: زندگی‌نامۀ امام رضا (ع) در کتب زیدیه؛ توجه به مضجع و زیارت حضرت رضا (ع)؛ جایگاه دینی و علمی حضرت رضا (ع) از منظر زیدیه؛ دیدگاه زیدیه دربارۀ رویکردهای سیاسی امام رضا (ع)؛ زیدیان و مسئله ولایت‌عهدی امام رضا (ع)؛ جایگاه حدیثی - رجالی امام رضا (ع)؛ اهمیت روایات رضوی در میان زیدیه؛ جایگاه صحیفه الرضا (ع) نزد زیدیه و توجه به اقوال و سیرۀ عملی امام رضا (ع).

فصل 22. مناسبات دوسویۀ امام رضا (ع) و جریان‌های زیدیه: در این مقاله ابتدا به موضع‌گیری‌های امام رضا (ع) در قبال فرقۀ زیدیه اشاره شده که در آن میان، دیدگاه حضرت در مورد سران زیدیه و موضع ایشان درباره قیام‌هایی با گرایش‌های زیدی، نمود بیشتری پیدا کرده است. سپس با اشاره به تعامل زیدیان با حضرت رضا (ع)، آن را با تقسیم زمانی به پیش و پس از ولایت‌عهدی به بحث گذاشته‌ شده است.

فصل 23. امام رضا‌ (ع) و پدیدۀ استناد و ارجاع: در این مقاله در مورد استناد مبتنی بر عقل و لسان؛ استناد مبتنی بر قرآن کریم؛ استناد به کتب مقدس ادیان و استناد مبتنی بر احادیث بررسی شده است.

فصل 24: ارزیابی آثار منتسب به امام رضا (ع): این مقاله در مورد مسند الرضا (ع)، الرساله الذهبیه یا طب الرضا (ع)، فقه الرضا (ع) به بحث و بررسی پرداخته است.

فصل 25. گزارش تاریخی- گونه شناختی از آثار دوره‌های متأخر پیرامون امام رضا (ع): این مقاله آثار دوره‌های متأخر پیرامون امام رضا (ع) را مورد بررسی قرار داده است.

برای مطالعه بیشتر اینجا را کلیک کنید.

مقالات مرتبط

خانم دکتر«زهره اخوان مقدم» در شماره 42 نشریه سفینه طی مقاله‌ای با عنوان «معرفی سه کتاب مشتمل بر مجموعه‌ی مقاله‌ها، در موضوع امام رضا (ع)» به معرفی دو جلد کتاب فوق به‌اضافه یک جلد قطور که شامل مجموعه مقالات همایش الصحیفه الرضویه که در دانشگاه امام صادق ع برگزار شده است را معرفی کرده‌اند.

برای مطالعه بیشتر رک: «معرفی سه کتاب مشتمل بر مجموعه‌ی مقاله‌ها، در موضوع امام رضا (ع)»، زهره اخوان مقدم، سفینه، سال یازدهم بهار 1393، شماره 42، (32 صفحه - از 113 تا 144)

چنان‌که می‌توانید برای دریافت مقاله فوق اینجا را کلیک کنید.

دریافت مجلدات

برای دریافت جلد اول کتاب «ابعاد شخصیت و زندگی حضرت امام رضا (ع)» اینجا را کلیک کنید.

برای دریافت جلد دوم کتاب «ابعاد شخصیت و زندگی حضرت امام رضا (ع)» اینجا را کلیک کنید.