مجموعه‌ی پایان‌نامه‌هاي سایت دانشنامه اهل‌بیت (ع) به معرفی پایان‌نامه‌های مرتبط با مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) می‌پردازد. این بخش از سایت به‌مانند قسمت مقالات، به سه کلان موضوع «تاریخی»، «کلامی _ سیاسی _ اجتماعی» و «فقهی _ اخلاقی» تقسیم شده است. یکی از زیرمجموعه‌های قسمت تاریخیِ پایان‌نامه‌ها، بخش «اهل‌بیت (ع)» بوده، که به چهارده معصوم (ع) و اهل‌بیت (ع) (به شکل عام) تقسیم شده است. در این مقال بر آنیم تا بخش پایان‌نامه‌های عنوان «امام حسن عسکری (ع)» از این مجموعه را معرفی کنیم.

به‌طور‌کلی معرفی هر پایان‌نامه در سایت دانشنامه اهل‌بیت (ع) علاوه بر ذکر نویسنده و اساتید راهنما و مشاور و سال و مکان دفاع، گاه شامل توضیحاتی مختصر از محتویات آن بوده و گاهی همراه با ذکر چکیده و کلیدواژه و در پاره‌ای از موارد با درج فصول کلی پایان‌نامه است که از بانک‌های اطلاعاتی مجازی و در برخی اوقات با مراجعه حضوری به کتاب‌خانه‌ی دانشگاه‌ها میسر گشته است. چنان‌که با جستجو در بانک‌های مقالات، آن تعداد از نگاشته‌هایی که در ارتباط با موضوع پایان‌نامه از نویسنده یافت شده، به این متن اضافه گشته‌اند.

بنابراین در بخش «امام حسن عسکری (ع)» تعداد 3 پایان‌نامه قرار گرفته، که 2 اثر همراه با چکیده، کلیدواژه و سرفصل بوده، و 1 پایان‌نامه تنها شامل چکیده و کلیدواژه است. شایان ذکر است که در اینجا به تعدادی از پایان‌نامه‌های این بخش اشاره می‌شود:

1. عنوان پایان‌نامه: «تصحیح بصائر الدرجات فی علوم آل محمد (ص)»
نویسنده: «علیرضا زکی‌زاده»
اساتید راهنما و مشاور: «سید محمدکاظم طباطبایی» و «سید علیرضا حسینی شیرازی»
سال و مکان دفاع: 1390، دانشگاه علوم حدیث

چکیده

بصائرالدرجات فی علوم آل محمد (ص) یکی از مهم‌ترین کتب کهن شیعی است که شامل مجموعه‌ای از روایات درباره فضائل ائمه معصومین (ع) می‌باشد و البته بیشترین روایات آن در موضوع علوم اهل‌بیت (ع) نگاشته شده است. این کتاب حدود هزار و صد سال پیش به‌وسیله یکی از اصحاب امام حسن عسکری (ع) به نام «محمد بن حسن صفار قمی» (متوفای 290 ه ق) در قم نوشته شد و از همان زمان به بعد مورد استفاده محدثان و دانشمندان بزرگ شیعی قرار گرفت. برخی مطالب گفته شده در مورد این کتاب که عموماً به خاطر سوء برداشت از عبارات دقیق علمای رجال است، باعث شده که عده‌ای درباره این کتاب اظهاراتی داشته باشند. در مقدمه این تحقیق در ضمن شرح‌حال دقیق مؤلف و کتاب، به این سوء برداشت‌ها پاسخ گفته شده است. تصحیح متن کتاب با استفاده از 12 نسخه خطی، مقابله با کتب معتبر شیعی، تصحیح اسناد کتاب، شرح و تفسیر برخی روایات، شناسایی مصادری که روایات در آن‌ها ذکر شده و اعراب گذاری کامل کتاب از دیگر کارهایی است که در این تحقیق انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

بصائرالدرجات، الصفار، محمد بن حسن صفار، محمد بن حسن.

فصول پایان‌نامه

این پایان تحقیق در دو بخش ارائه شده است:
بخش اول: «کلیات»
   * فصل اول: طرح تحقیق
   * فصل دوم: شرح‌حال صفار قمی
   * فصل سوم: بیان کتاب
   * فصل چهارم: مراحل تحقیق
بخش دوم: «متن کتاب».

مقالات مرتبط

استثنای ابن ولید و تأثیر آن در اعتبار بصائرالدرجات، علیرضا زکی‌زاده رنانی، حدیث حوزه، بهار و تابستان 1391، شماره 4، (13 صفحه، از 78 تا 90).

 *****

2. عنوان پایان‌نامه: «بررسی صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکری (ع)»
نویسنده: «فاطمه هاشمی»
اساتید راهنما و مشاور: «علی‌اکبر غفاری» و «سید محمدباقر حجتی، محمدعلی مهدوی راد»
سال و مکان دفاع: 1381، دانشگاه قم

چکیده

تفسیر منسوب به امام عسكری (ع) در زمره تفاسیر مأثور از اهل‌بیت (ع) در قرن سوم هجری به شمار می‌رود و تفسیری محدود است، كه شامل: تفسیر سوره حمد و سوره بقره تا آیه 282 می‌باشد. سبك نگارش این تفسیر چنان است، كه در تفسیر آیات بیشتر به مصادیق و تأویل آیات(تفسیر بطنی) كه اغلب در زمینه معجزات و یا فضایل پیامبر(ص) و ائمه (ع) است، كه با تكیه بر روایات نوشته شده است؛ صدور و انتساب این تفسیر به امام عسكری (ع) مورد تردید است! زیرا راویان این تفسیر از نظر وثاقت مجهول هستند و تاكنون طریق قطعی بر اثبات آن ارائه نشده است، به همین جهت علمای زیادی این تفسیر را بی‌اعتنا می‌دانند؛ البته شیخ صدوق در كتب مختلف خود این تفسیر را از مفسر استرآبادی روایت كرده است و بعد از ذكر نام وی واژه «ترضی» یا «ترحم» را بكار برده است؛ لكن صرف نقل شیخ صدوق از شخص، دلالت بر توثیق او ندارد. در طریق این تفسیر، اضطراب و ضعف دیده می‌شود، حتی در طریق شیخ صدوق به این تفسیر نیز اضطراب و تناقض وجود دارد. در متن روایات و مطالب این تفسیر گاه آفاتی همچون: ضعف، اضطراب و مطالب منكر دیده می‌شود كه نشانگر نقل به معنا یا خطا و سهو راویان و یا خطای کاتبان می‌باشد. با این‌همه نمی‌توان كل مطالب این تفسیر را جعلی و كذب دانست. دسته‌ای از روایات و مطالب موجود در این تفسیر اسلوب روایی خود را حفظ نكرده‌اند و قابل خدشه و مناقشه هستند، كه صدور آن‌ها از ناحیه امام (ع) محل تردید است! و از نظر دلالتی قابل عمل نیستند، اما دسته‌ای دیگر از روایات و مطالب در این تفسیر، اسلوب روایی خود را حفظ كرده و با ملاك‌های ارزیابی و صحت و اعتبار حدیث مطابقت دارند، البته تعداد این دسته كمتر از دسته اول است؛ بدیهی است این دسته روایات، صرف نظر از ضعف و تردید در سند، از نظر محتوا قاب استشهاد می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

تفسیر مأثور، سند و طریق، ملاک ارزیابی و صحت حدیث، اسلوب روایتی، تأویل (تفسیر بطنی)، غلو در فضائل و عجایب.

فصول پایان‌نامه

این پایان‌نامه در شش فصل نگارش شده است:
فصل اول با عنوان «تفسیر مأثور و اعتبار آن»
   * بخش اول: «چیستی تفسیر مأثور»
   * بخش دوم: «مصادیق تفسیر مأثور و بررسی حجیت آن»
فصل دوم با عنوان «میزان ارزیابی و اعتبار تفاسیر مأثور»
   * بخش اول: «میزان اعتبار و ارزش روایات تفسیری»
   * بخش دوم: «مفهوم و ضوابط صحت و اعتبار روایات تفسیری از دیدگاه امامیه»
   * بخش سوم: «مزایای تفسیر مأثور»
   * بخش چهارم: «آسیب‌شناسی تفاسیر مأثور و ضرورت تنقیح روایات تفسیری»
   * بخش پنجم: «ضرورت تنقیح و تحقیق در روایات منسوب به اهل‌بیت (ع)»
فصل سوم با عنوان «بررسی شرایط حاکم بر عصر امام حسن عسکری (ع) و نقش راهبردی آن حضرت (ع)»
   * بخش اول: «شرح‌حال مختصری از زندگی امام حسن عسکری (ع)»
   * بخش دوم: «شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر عصر امام حسن عسکری (ع)»
   * بخش سوم: «شرایط فرهنگی حاکم بر عصر امام حسن عسکری (ع) و نقش آن حضرت»
فصل چهارم با عنوان «معرفی تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)»
   * بخش اول: «آثار مکتوب منسوب به امام عسکری (ع)»
   * بخش دوم: «معرفی تفسیر منسوب به امام عسکری (ع)»
   * بخش سوم: «دیدگاه علما پیرامون اعتبار یا عدم اعتبار تفسیر منسوب به امام عسکری (ع)»
فصل پنجم با عنوان «بررسی سندی و طریق شیخ صدوق به تفسیر امام عسکری (ع)»
   * بخش اول: «بررسی راویان تفسیر»
   * بخش دوم: «بررسی طریق شیخ صدوق به تفسیر»
فصل ششم با عنوان «بررسی محتوایی و متنی تفسیر منسوب به امام عسکری (ع)»
   * بخش اول: «بررسی مواردی از کاستی‌ها و اشکالات محتوایی تفسیر»
   * بخش دوم: «بررسی مواردی از روایات صحیح و معتبر در تفسیر».