مجموعه‌ی پایان‌نامه‌هاي سایت دانشنامه اهل‌بیت (ع) به معرفی پایان‌نامه‌های مرتبط با مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) می‌پردازد. این بخش از سایت به‌مانند قسمت مقالات، به سه کلان موضوع «تاریخی»، «کلامی _ سیاسی _ اجتماعی» و «فقهی _ اخلاقی» تقسیم شده است. یکی از زیرمجموعه‌های قسمت تاریخیِ پایان‌نامه‌ها، بخش «اهل‌بیت (ع)» بوده، که به چهارده معصوم (ع) و اهل‌بیت (ع) (به شکل عام) تقسیم شده است. در این مقال بر آنیم تا بخش پایان‌نامه‌های عنوان «امام باقر (ع)» از این مجموعه را معرفی کنیم.

به‌طور‌کلی معرفی هر پایان‌نامه در سایت دانشنامه اهل‌بیت (ع) علاوه بر ذکر نویسنده و اساتید راهنما و مشاور و سال و مکان دفاع، گاه شامل توضیحاتی مختصر از محتویات آن بوده و گاهی همراه با ذکر چکیده و کلیدواژه و در پاره‌ای از موارد با درج فصول کلی پایان‌نامه است که از بانک‌های اطلاعاتی مجازی و در برخی اوقات با مراجعه حضوری به کتاب‌خانه‌ی دانشگاه‌ها میسر گشته است. چنان‌که با جستجو در بانک‌های مقالات، آن تعداد از نگاشته‌هایی که در ارتباط با موضوع پایان‌نامه از نویسنده یافت شده، به این متن اضافه گشته‌اند.

بنابراین در بخش امام باقر (ع) تعداد 15 پایان‌نامه قرار گرفته، که به 3 زیرمجموعه تقسیم شده است که عبارتند از: «امام (ع) و قرآن»، «سیره امام (ع)»، و «متفرقه». از مجموع پایان‌نامه‌های پیامبر (ص) 8 پایان‌نامه همراه با چکیده، کلیدواژه و سرفصل بوده، و 7 پایان‌نامه تنها شامل چکیده و کلیدواژه است. شایان ذکر است که در اینجا به تعدادی از پایان‌نامه‌های این بخش که برخی از آن‌ها با مقالات ارزشمندی از سوی نویسنده پایان‌نامه همراه بوده است، اشاره می‌شود:

1. عنوان پایان‌نامه: «مبانی و روش‌های تفسیری امام محمدباقر (ع)»
نویسنده: «مهری رضایی»
اساتید راهنما و مشاور: «رضا شکرانی» و «سید مهدی لطفی»
سال و مکان دفاع: 1390، دانشگاه اصفهان

چکیده

یكی از مباحث مهم علوم قرآنی موضوع «مبانی و روش‌های تفسیری» است. مراد از مبانی باورها و اصول مسلم و پذیرفته شده مفسر است، كه در فرآیند تفسیر بر اساس آن قرآن را تفسیر می‌كند و مراد از روش‌های تفسیری سازوكارهایی است، كه مفسران در تفسیر آیات از آن برای فهم و استنباط مدلول كلام كمك می‌گیرند. بررسی مبانی و روش‌های تفسیری مفسران نسبت به بسیاری از تفاسیر در قالب پایان‌نامه و كتاب انجام گرفته است؛ ولی در مورد مبانی و روش‌های تفسیری هر یك از امامان شیعه تا آنجا كه بررسی نمودیم، كار مستقلی صورت نگرفته است. در این پایان‌نامه كلیه روایات امام باقر (ع) كه در مسند الامام الباقر (ع) در شش جلد آمده، مطالعه و روایات تفسیری امام باقر (ع) استخراج شده است و از منظر مبانی و روش تفسیری امام (ع) مورد بررسی قرار گرفت؛ اما قبل از ورود به بررسی روایات تفسیری، در بخش اول به كلیات پرداختیم، كه شامل تبیین مسئله، هدف آن و بیان پرسش‌ها است؛ بخش دوم كه شامل 30 روایت می‌باشد، مبانی تفسیری امام (ع) را در 12 عنوان بیان كرده است؛ بخش سوم شامل 687 روایت می‌باشد كه به 5 فصل تقسیم شده است و دربردارنده روش تفسیری امام باقر (ع) است؛ فصل اول شامل روایات تنزیلی (شأن و سبب نزول، مكان و زمان نزول) بالغ بر 36 روایت است؛ فصل دوم احادیث بطنی می‌باشد كه بالغ‌بر 50 روایت است؛ فصل سوم نیز شامل 296 روایت که احادیث تطبیقی را در برگرفته است؛ فصل چهارم احادیث مربوط به مفاد آیات (بیان علت احكام در آیات، شرح و تبیین آیات، شرح لغات، در جواب سؤالاتی كه از امام می‌شد، شرح عبارات در آیات، بیان مفهوم موافق آیات و ترجمه درون زبانی) شامل 206 روایت و فصل پنجم احادیث مربوط به دلالت‌ها (اشاری، اقتضاء، التزام، تنبیه) شامل 30 روایت است. با توجه به بررسی كلیه روایات امام باقر (ع) در این پایان‌نامه مشخص شد، در بین روایات تفسیری آن امام، حوزه‌ی تطبیق بیش‌ترین روایات را در برمی‌گیرد كه مربوط به حمل آیات بر اهل‌بیت (ع) است. در خصوص روش تفسیری امام (ع) نیز می‌توان گفت: روش امام (ع) تفسیر قرآن به قرآن نیست و در كنار آن روش عقلی و روش تفسیر قرآن با روایات، اعم از سخنان ایشان، پیامبر (ص) و در مواردی نیز روایات علی (ع) بیان شده است، همچنین كلیه روایات با منابع اصلی مطابقت داده شده و بدین‌وسیله خطاهای چاپی روایات تصحیح گردیده است. همچنین روایات به فارسی ترجمه شده است.

كلیدواژه‌ها

امام محمدباقر (ع)، مبانی تفسیر، روش‌شناسی تفسیر، روایت.

فصول پایان‌نامه

این تحقیق در پنج فصل نگارش شده است:
فصل اول: «کلیات»
   * تبیین مسئله پژوهشی و اهمیت آن
   * پیشینه تحقیق
   * پرسش‌ها
   * اهداف
فصل دوم: «تعریف مبانی»
   * مبانی تفسیري امام باقر (ع)
   * آنچه را مخالف قرآن است رد کنید و بر موافق قرآن حکم کنید
   * نحوه برخورد با احادیث متعارض
   * مفهوم بدعت و اصحاب قیاس در دین از نظر امام باقر (ع)
   * حجیت سنت پیامبر (ص)
   * حجیت اوصیاي پیامبر (ص)
   * مؤید سخن ائمه فقط کتاب خداست
   * ضرب القرآن کفر است
   * تمام دانش‌ها در نزد اهل‌بیت است
   * قرائت واحد داشتن قرآن
   * ثبوت معانی قرآن
   * معناي ظهر و بطن در نظر امام محمدباقر (ع)
   * نهی از تفسیر و فتوا بدون رأي
فصل سوم: «روش‌های تفسیري امام باقر (ع)»
   * احادیث تنزیلی
   * احادیث بطنی
   * تطبیق
فصل چهارم: «بیان مفاد آیات»
   * بیان مفاد آیات
فصل پنجم: «دلالت‌ها»
   * دلالت اشاری
   * دلالت اقتضا
   * دلالت التزام
   * دلالت تنبیه
   * نتیجه‌گیری.

مقالات مرتبط

مبانی تفسیری امام محمدباقر (ع)، رضا شکرائی، ، مهری رضایی، بینات، 1390، شماره 72، (20 صفحه، از 187 تا 206).

***** 

2. عنوان پایان نامه: «تحلیل قرآنی سیره اخلاقی و عبادی امام باقر (ع)»

نویسنده: «ایوب امرایی»
اساتید راهنما و مشاور: «عبدالرضا زاهدی» و «ولی‌الله نقی پور فر»
سال و مکان دفاع: 1389، دانشگاه اصول‌الدین

چکیده

قرآن کریم و اهل‌بیت (ع) دو حقیقت روشن و عالی هستند که وظیفه هدایت بشریت از ظلمات به نور را به دوش می‌کشند. تمسک به این دو وقتی کارآمد و هدایت آفرین است که جدای از هم فرض نشوند. هرگاه با تمسک یکی از این دو، دیگری از صحنه حذف شود؛ نه‌تنها هدایت‌گری خویش را از دست می‌دهد، بلکه گاهی ضلالت آفرین است. عبارات قرآن به‌تنهایی برای ما کافی است و عباراتی که به نحوی بر این معانی دلالت دارند، همگی باعث خسارت شدید بر امت مسلمان شده‌اند. آنچه در این مورد صحیح به نظر می‌رسد و شیعه بر آن اصرار دارد این است که اهل‌بیت (ع) با قرآنند؛ و هدایت‌گری آنگاه کامل است که این دو حقیقت از هم جدا انگاشته نشوند. جداناپذیری اهل‌بیت (ع) از قرآن چیزی است که در روایات نیز به آن اشاره شده است. اهل‌بیت (ع) علاوه بر اینکه همسو و همراه با قرآن هستند. نمونه‌های مجسم عمل به قرآن نیز هستند. درواقع آن‌ها قرآن ناطقند و با پیاده‌سازی رهنمودهای اخلاقی - عبادی قرآن در وجود خویش نمونه‌های اعلای هدایت‌گری هستند. تحلیل اطلاعات و داده‌ها در این پایان‌نامه به روش استنباطی – اجتهادی است. این روشی است که مفسرین عموماً از آن بهره می‌برند. این روش کم‌وبیش در تفاسیر آیات الاحکام رعایت می‌شود و مفسر با رجوع به تمامی آیاتی که ذیل یکی از واجبات مانند نماز قرار می‌گیرند به بررسی دقیق آیات پرداخته و حکم دقیق شرعیه را استنباط می‌کند. این پژوهش برای نشان دادن اینکه اهل‌بیت (ع) نمونه عملی قرآن کریم هستند به بررسی اخلاقیات و عبادات در سیره عملی امام محمدباقر (ع) می‌پردازد. اخلاقیات در سه بخش اخلاق فردی و خانوادگی و اخلاق اجتماعی مدنظر ما بوده و نمونه‌های عملی این سه بخش را به پیشگاه قرآن عرضه نمودیم تا عدم جدایی سیره اخلاقی و عبادی امام محمدباقر (ع) را از قرآن ثابت نماییم؛ و در حوزه عبادات در دو بخش واجبات و مستحبات به توصیف و تبیین عملکرد آن حضرت پرداخته و با ارائه آیات قرآن کریم و تحلیل قرآنی سیره‌ی حضرتش از حقیقت عدم افتراق ایشان از قرآن کریم پرده برداشته‌ایم.

کلیدواژه‌ها

اخلاق، عبادت، سیره، قرآن، امام محمدباقر (ع).

فصول پایان‌نامه

این پایان‌نامه دارای سه فصل می‌باشد:
فصل اول: «مبانی»
   * بخش اول: مبانی اخلاقی
   * بخش دوم: مبانی عبادی
   * بخش سوم: مبانی سیره
   * بخش چهارم: رابطه قرآن و اهل‌بیت (ع)
   * بخش پنجم: زندگی‌نامه
فصل دوم: «تحلیل قرآنی سیره اخلاقی امام باقر (ع)»
   * بخش اول: اخلاق فردی
   * بخش دوم: اخلاق خانوادگی
   * بخش سوم: اخلاق اجتماعی
فصل سوم: «تحلیل قرآنی سیره عبادی امام باقر (ع)»
   * بخش اول: واجبات
   * بخش دوم: مستحبات.