مجموعه‌ی پایان‌نامه‌هاي سایت دانشنامه اهل‌بیت (ع) به معرفی پایان‌نامه‌های مرتبط با مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) می‌پردازد. این بخش از سایت به‌مانند قسمت مقالات، به سه کلان موضوع «تاریخی»، «کلامی _ سیاسی _ اجتماعی» و «فقهی _ اخلاقی» تقسیم شده است. یکی از زیرمجموعه‌های قسمت تاریخیِ پایان‌نامه‌ها، بخش «اهل‌بیت (ع)» بوده، که به چهارده معصوم (ع) و اهل‌بیت (ع) (به شکل عام) تقسیم شده است. در این مقال بر آنیم تا بخش پایان‌نامه‌های عنوان «امام حسین (ع)» از این مجموعه را معرفی کنیم.

به‌طور‌کلی معرفی هر پایان‌نامه در سایت دانشنامه اهل‌بیت (ع) علاوه بر ذکر نویسنده و اساتید راهنما و مشاور و سال و مکان دفاع، گاه شامل توضیحاتی مختصر از محتویات آن بوده و گاهی همراه با ذکر چکیده و کلیدواژه و در پاره‌ای از موارد با درج فصول کلی پایان‌نامه است که از بانک‌های اطلاعاتی مجازی و در برخی اوقات با مراجعه حضوری به کتاب‌خانه‌ی دانشگاه‌ها میسر گشته است. چنان‌که با جستجو در بانک‌های مقالات، آن تعداد از نگاشته‌هایی که در ارتباط با موضوع پایان‌نامه از نویسنده یافت شده، به این متن اضافه گشته‌اند.

بنابراین در بخش امام حسین (ع) تعداد 24 پایان‌نامه قرار گرفته، که به 5 زیرمجموعه تقسیم شده است که عبارتند از: «امام (ع) و ادبیات»، «امام (ع) و عاشورا»، «امام (ع)، قرآن و حدیث»، «سیره امام (ع)» و «متفرقه». از مجموع پایان‌نامه‌های پیامبر (ص) 17 پایان‌نامه همراه با چکیده، کلیدواژه و سرفصل بوده، و 7 پایان‌نامه تنها شامل چکیده و کلیدواژه است. شایان ذکر است که در اینجا به تعدادی از پایان‌نامه‌های این بخش که برخی از آن‌ها با مقالات ارزشمندی از سوی نویسنده پایان‌نامه همراه بوده است، اشاره می‌شود:

1. عنوان پایان‌نامه: «بررسی آسیب شناسی اخبار و روایات عاشورا (تا پایان قرن هفتم هجری)»
نویسنده: «علی ملاکاظمی»
اساتید راهنما و مشاور: «سید رضا مودب» و «مهدی ایزدی، محمدرضا سنگری»
سال و مکان دفاع: 1393، دانشگاه معارف اسلامی قم

چکیده

به علت آمیخته شدن اخبار سره و ناسره در بیان واقعه عظیم عاشورا، اظهارنظر در این خصوص سخت دشوار گشته و لذا تحقیق در مورد آن را ضروری می‌سازد؛ با توجه به آنکه در طول تاریخ آثار متعددی درباره آن نوشته شده، تعدادی از آن‌ها از بین رفته و تعدادی هم که موجود هستند بر اثر عوامل متعددی دچار آسیب گردیده‌اند. در این رساله سعی شده است با مطالعه روشمند پیرامون اخبار و روایات تاریخی حادثه عاشورا، ضمن شناخت، نقد و بررسی منابع اصلی این اخبار و روایات، آسیب‌هایی که تاکنون اخبار و روایات عاشورا را در میان آن منابع تاریخی و روایی، فرا گرفته، شناسایی و به بررسی آن‌ها، برای ارائه نمودن تاریخ درست از حادثه عاشورا پرداخته شود. برای نیل به این هدف، ابتدا جایگاه اخبار و روایات عاشورا در میان اخبار و روایات تاریخی تبیین گشته، سپس منابع این اخبار و روایات در میان انبوه منابع تاریخی مورد بحث قرار می‌گیرد. نتیجه این قسمت از تلاش‌های علمی، ما را در پیشبرد رساله یعنی بررسی آسیب‌شناسی اخبار و روایات عاشورا، یاری می‌نماید؛ تا آنجا که همه آسیب‌های موجود را در دو دسته آسیب، می‌توان گنجاند؛ آسیب‌های صدوری و آسیب‌های متنی. در این رساله ضمن ذکر آسیب‌های صدوری و متنی در اخبار و روایات عاشورا، همراه با گونه‌های متعددی که برای هر یک از آن دو نوع آسیب، وجود دارد، برای هر یک نمونه‌هایی از میان اخبار و روایاتی که در منابع تاریخی موجود است، بیان نموده و به شناخت، تحلیل و بررسی گونه‌های آسیبی آن از نظر محدثان و مورخان پرداخته‌ایم؛ در نهایت، بعد از طی نمودن تمامی این مراحل، به تحلیل پیامدهای شناخت آسیب‌های اخبار و روایات عاشورا در حل اخبار متعارض و اختلافی مبادرت نموده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

امام حسین (ع)، اخبار عاشورا، روایات عاشورا، آسیب‌های عاشورا، مقتل.

فصول پایان‌نامه

این تحقیق در پنج فصل نوشته شده است:
فصل اول: «کلیات»
   * بیان مسئله
   * ضرورت انجام تحقیق
   * سؤالات اصلی تحقیق
   * فرضیه تحقیق
فصل دوم: «مفاهیم پایه (حدیث، خبر، روایت، اثر، تاریخ)»
   * حدیث
   * خبر
   * روایت
   * اثر
   * تاریخ
فصل سوم: «منابع اخبار و روایات عاشورا»
   * ضرورت شناخت منابع اخبار روایات عاشورا
   * نخستین راویان واقعه عاشورا
   * انواع منابع اخبار و روایات عاشورا
   * بررسی منابع اصلی اخبار و روایات عاشورا تا قرن هفتم هجری
   * معرفی توصیفی مهم‌ترین منابع قابل استناد و غیرقابل استناد اخبار و روایات عاشورا
فصل چهارم: «گونه شناسی اخبار و روایات عاشورا»
   * ضرورت آسیب‌شناسی
   * انواع آسیب‌ها
فصل پنجم: «پیامد شناخت آسیب‌های اخبار و روایات عاشورا در برطرف نمودن اخبار اختلافی و متعارض»
   * ضرورت پرداختن به موضوع «اخبار اختلافی یا متعارض»
   * علل پیدایش تعارض یا اختلاف
   * انواع تعارض
   * بررسی چند خبر اختلافی یا متعارض در حوزه اخبار و روایات عاشورا
نتیجه‌گیری.

مقالات مرتبط

گونه شناسی آسیب‌های اخبار عاشورا، سید رضا مؤدب، علی ملاکاظمی، مطالعات قرآن و حدیث، پاییز و زمستان 1392، شماره 13، (26 صفحه، از 29 تا 54)، (علمی _ پژوهشی/ISC).

***** 

2. عنوان پایان‌نامه: «رویكرد به رخداد عاشورا در دوره‌ی آل‌بویه»
نویسنده: «محمدرضا رضایی»
اساتید راهنما و مشاور: «حسن حضرتی» و «سید حسین فلاح‌زاده»
سال و مکان دفاع: 1388، دانشگاه باقرالعلوم (ع)

چکیده

این نوشتار با عنوان «رویکرد به رخداد عاشورا در دوره آل‌بویه» در پاسخ به این سؤال که رویکرد به رخداد عاشورا در دوره آل‌بویه چه بوده است؟ چرا؟ این فرضیه را مطرح می‌کند که آل‌بویه در رویکـرد بـه رخداد عاشورا نه به شیوه تاریخی که منتج به الگو گیری از آن شود بلکه به شیوه کلامی به آن توجه نمودند که نگاه خاصی به مقولات فرا تاریخی و غیرقابل الگو گیری داشت. برای اثبات این فرضیه ابتدا نگاهی به شرایط سیاسی اجتماعی حاکم بر عصر آل‌بویه و سیاست مـذهبی حاکمان آل‌بویه می‌اندازیم. چراکه رویکرد به این واقعه مهم، مانند هر تحول دیگـری از شرایط سیاسـی اجتماعی جامعه یا نحوه نگرش حاکمان به مسائل تأثیر و تأثر می‌پذیرد. شرایط به وجود آمده در این دوره برای شیعیان در ابراز علنی عقاید و باورهای دینی خود حائز اهمیت است. در ادامه بـه رویکردهـایی کـه در دوره آل‌بویه به رخداد عاشورا در حوزه نظر و عمل وجود داشته است پرداخته شده و به نقش مورخان و ارباب مقاتل و شعر شعرا و مرثیه‌سرایان حسینی که در این دوره‌ی حکومتی از نمود و ویژگی خاصی برخـوردار اسـت در تبیین این واقعه عظیم، اشاره شده است. به رویکرد و اقدامات عملی هیئت حاکمه در توجـه دادن اذهـان بـه این فرایند و نحوه تعامل آن‌ها با اکثریت اهل سنت جامعه در پرتو آن نیز اشاره شده است. در پایان با تأکید بر این مسئله که آل‌بویه سیاست تسامح و تساهل را در همه امور به‌ویژه امور مـذهبی دنبال می‌کردند و هرچند که در برپایی مراسم سوگواری شهدای کربلا همـت گماردنـد و در احیاء و رونق مراسم و توجه دادن به مشاهد مشرفه شیعه خصوصاً کربلای معلی تلاش زیادی از خود نشان دادند، اما به دلیل وجود اختلافات مذهبی در جامعه و سپاه تحت امر آنان و حاکمیت و خلافت اهل سنت کـه در بـین مـسلمانان مشروعیت داشت و ریشه‌دار بود در صورت داشتن رویکردی تاریخی به رخداد عاشورا باعث تحریک جامعـه برعلیه حاکمیت خودشان می‌شد چراکه قیام علیه ظلم وبی عدالتی و برعلیه خلافت غیر حق در درون حادثـه عاشورا نهفته است. لذا سعی شده است که در معرفی این قیام جنبه‌های کلامی و ماورائی بیـشتر موردتوجه قرار گیرد. رویکردهای کلامی بیشتر در میان مورخین و علماء شیعه که علم و عصمت امام را مدنظر قرار می‌دهند وجود دارد. چراکه در قرن 4 و 5 هجری کلام شیعه رشد و گسترش چشمگیری داشته است و رویکـرد ماورائی بیشتر در میان علماء و مقتل نویسان اهل سنت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

آل‌بویه، خلافت عباسی، رویکرد تاریخی، رویکرد کلامی، رخداد عاشورا.

فصول پایان‌نامه

این رساله در چهار فصل نگارش شده است:
فصل اول: «تاریخ سیاسی آل‌بویه»
   * تاریخ سیاسی آل‌بویه
   * خدمات آل‌بویه
فصل دوم: «مذهب و سیاست مذهبی آل‌بویه»
   * مذهب آل‌بویه
   * سیاست مذهبی آل‌بویه
فصل سوم: «رویکرد نظری به رخداد عاشورا در دوره آل‌بویه»
   * مقاتل و کتب تاریخی در مورد رخداد عاشورا در دوره آل‌بویه
   * مرثیه‌سرایی در دوره آل‌بویه
فصل چهارم: «رویکرد عملی به رخداد عاشورا در دوره آل‌بویه»
   * عزاداري بر امام حسین (ع) و شهداي کربلا
   * علنی و رسمی شدن مراسم عزاداري امام حسین (ع) روز عاشورا
   * عکس‌العمل اهل سنت نسبت به عزاداري علنی و رسمی براي امام حسین (ع)
   * عکس‌العمل اهل سنت در بعد فرهنگی
   * عکس‌العمل اهل سنت در بعد فیزیکی
   * مقایسه میان تأثیر رواج شعارهاي شیعه در عراق و مصر
   * نقش وزراي آل‌بویه در برگزاري و یا عدم برگزاري مراسم عاشورا
   * اقدامات امراي آل‌بویه در توجه دادن به مشاهد شیعه خصوصاً کربلاي معلی.

***** 

3. عنوان پایان‌نامه: «دیدگاه معاصرین اهل سنت درباره رخداد عاشورا»
نویسنده: «شهربانو نادری گرگری»
اساتید راهنما و مشاور: «عبدالمجید ناصری داوودی» و «سید حسین فلاح‌زاده»
سال و مکان دفاع: 1389، دانشگاه باقرالعلوم (ع)

چکیده

عاشورا روز دهم محرم سال 61 هـ. ق پیروزی خون بر شمشیر، نبـرد خـونین و بـه یادمانـدنی سید الشهداء حسین بن علی (ع) با طاغوت بنی‌امیه یزید بن معاویه است. فـداكاری و ازخودگذشتگی امام حسین (ع) و یاران باوفای آن حضرت، از ایشان چهرهای ماندگار و جاودانه در تاریخ بشریت به‌جای گذاشت، در این رخداد، اوج مظلومیت اهل‌بیت خاندان رسالت به نمایش گذاشته شد. شـهادت مظلومانه امام حسین (ع)، نه‌تنها برای شیعیان بلكه بر همه جهانیان از هر فرقه و مذهبی، دردناك بـود؛ و واکنش‌های گوناگونی را میان حادثه نگاران و تاریخ‌پژوهان در پی داشـت. افـراد و شخصیت‌های متفاوت، از دیدگاه‌ها و با انگیزه‌های گوناگونی بدان نگریسته‌اند كه آنچه در این رساله بـرای مـا مهـم می‌نماید؛ دیدگاه معاصرین اهل سنت به عاشورا است. با تأمل در سخنان و منابع تـاریخی و روایـی و حدیثی آن‌ها می‌توان به محبوبیت امام حسین (ع) و اهل‌بیت آن حضرت پی برد. اهل سنت نیز هماننـد همه فرقه‌ها، در طول تاریخ؛ درباره این رخداد بزرگ تاریخ اسلام مسیر واحـدی را نپیموده‌اند و بـا تشتت آراء و یا احیاناً تناقض دیدگاه مواجه شده‌اند برخی به حقانیت قیام امام حسین (ع) و مظلومیـت آن حضرت و قابلیت قیام وی، از جهات گوناگون برای الگودهی و سرمشق سازی پرداخته‌انـد و آن را در راستای رسالت بزرگ پیامبر مكرم اسلام و سیره خلفای راشدین دانسته‌اند و در این راستا نظریـاتی گوناگون ارائه داده‌اند وعدهایی دیگر نیز آن را قضیه استثنایی غیرقابل ارزیابی و ارزش گری دانسته‌انـد این گروه در مقابل خلافت یزید را مشروع و از او به‌عنوان حاكم اسلامی نام می‌برند و هرگونه قیـام در برابر آن را به‌طور اصولی نامشروع می‌پندارند و درصدد اثبات بی‌گناهی و تبرئه او از شهادت امام حسین (ع) برمی‌آیند؛ اما اكثریت قریب به‌اتفاق مسلمانان اهل سنت، نگاهی تائیدی و مثبت به عاشورا دارند و قیـام آن حضرت را در طول تـاریخ بـی‌نظیـر دانـسته و عاشـورا را روزی عظـیم، از جهـت فـداكاری و ازخودگذشتگی اهل‌بیت می‌دانند و معاویه و یزید را به‌عنوان جنایتكارانی در تاریخ معرفی می‌کنند كـه فسق و فجور و فر و ناسپاسی آن‌ها در برابر رسالت الهی پیامبر اسلام (ص) به ثبت رسیده است.

كلیدواژه‌ها

دیدگاه، معاصرین، اهل سنت، عاشورا، امام حسین (ع).

فصول پایان‌نامه

این پژوهش در پنج فصل به تبیین مطالب خود پرداخته است:
فصل اول: «فضایل و مناقب امام حسین (ع) از دیدگاه اهل سنت»
   * فضايل و مناقب امام حسين (ع) در منابع معاصر اهل سنت (پژوهش‌های تاريخي)
   * امام حسين (ع) در تفاسير و روايات اهل سنت
   * امام حسين در آثار و ادبیات اهل سنت
فصل دوم: «زمینه‌ها و عوامل قیام کربلا از دیدگاه اهل سنت»
   * اوضاع اقتصادي
   * اوضاع سياسي
   * فساد اخلاقي دستگاه اموي
فصل سوم: «واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (ع)»
   * هجرت به عراق
   * ملاقات امام حسين (ع) و حر بن يزيد رياحي
   * امام حسين (ع) در صحراي كربلا
   * مجلس ابن زياد
   * مجلس يزيد
   * قيام امام حسين (ع) از ديدگاه علماي اهل سنت
فصل چهارم: «فلسفه قیام كربلا از دیدگاه اهل سنت»
   * نظريات سياسي ـ حكومتي
   * نظريات اجتماعي
   * نظريات تاريخي ـ قومي
   * نظريات عرفاني
فصل پنجم: «آثار و پیامدها و كرامات قیام كربلا از دیدگاه اهل سنت»
   * كرامات
   * آثار سياسي و اجتماعي و فرهنگي.