«قَمْقامِ زَخّار وَ صَمْصامِ بَتّار» کتابی به زبان فارسی نوشته فرهاد میرزا معتمدالدوله، پسر عباس میرزا ولی‌عهد فتحعلی‌شاه است. این کتاب که به تفصیل در شرح احوالات امام حسین(ع) است در سال ۱۳۰۳ق نگارش یافته و نویسنده به قرائت روایی و تاریخی واقعه کربلا می‌پردازد. او در نگارش این اثر تلاش کرده تا از منابع معتبر شیعه و سنی بهره ببرد و از اشعار و تمثیل‌های فارسی و عربی نیز استفاده کند. فرهاد میرزا در برخی موارد به نقد تاریخی هم پرداخته و جریاناتی مانند قیام توابین و مختار را مفصلاً آورده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالفضل هادی‌منش، نویسنده و مصحح این اثر در سه سال اخیر اقدام به بازنویسی این اثر به نثر امروزی، ساده و قابل دسترس برای عموم مردم کرده است؛ به همین مناسبت نشست رونمایی از بازنویسی «قمقام زخار و صمصام بتار» شامگاه دوشنبه، ۲۷ مردادماه با حضور آیت‌الله یوسفی غروی و حجج اسلام والمسلمین رمضان محمدی، مهدی پیشوایی و عباس جعفری از استادان سیره و تاریخ اسلام درمرکز تازه تاسیس حوزوی تاریخ برگزار شد.

در ابتدای این نشست آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی، استاد تاریخ اسلام حوزه علمیه در سخنانی در مورد چگونگی تالیف کتاب قمقام زخار و صمصام بتار، گفت: فرهاد میرزا از والیان عالم و دانشمند در دوره فتحعلی شاه قاجار در منطقه کرمانشاه بود؛ در آن دوره مجالس عزاداری امام حسین(ع) با حضور وی و بزرگان و عالمان از جمله عالمان اهل سنت برگزار می‌شد.

وی افزود: واعظان و منبری‌ها که عمدتا هم از دانش زیادی برخوردار نبودند مطالب بی پایه و سستی را در مجالس به عنوان روضه می‌خواندند که گاهی موجب وهن شیعه در نزد اهل سنت می‌شد؛ همین موضوع سبب شد تا فرهاد میرزا خطاب به یکی از منبری‌ها که مطالب سستی بیان کرده بود انتقاد کند و بگوید که چرا این چنین روضه می‌خواند و او هم پاسخ داد که  شما متنی را  معین کنید و بگویید ما در منبر چه بگوییم ما هم تبعیت می‌کنیم.

وی افزود: فرهاد میرزا از همین جا به فکر تالیف این اثر افتاد و تلاش کرد تا بر اساس مصادر و منابع شیعه و غیرشیعه معتبر، مقتلی بنویسد که امروز در دست ما هست.

 استاد حوزه علمیه با بیان اینکه فرهاد میرزا چند زبان از جمله عربی، فارسی، انگلیسی، فرانسوی و ... را بلد بوده است، اظهار کرد: در یکی از سفرهای وی به حج و کربلا و در راه بازگشت(از طریق دریا) در حالی که تربتی را به عنوان هدیه به او داده بودند، دریا دچار طوفان و تلاطم امواج شد و همین مسئله سبب شد تا وی نیت کرد که عمری باقی ماند کتاب قمقام را به پایان برساند.

یوسفی غروی افزود: فرهاد میرزا خودش در مورد این حادثه بیان کرده است که چون خویش را در چهارموج بلا(در وسط دریا) دیدم، دست توسل به دامان ائمه زدم و نیت کردم که اگر عمری باقی ماند این کتاب را تمام کنم؛ در وسط دریای مواج، از تربت امام حسین(ع) به دریا ریختم و همان گاه امواج از تلاطم باز ایستاد.

یوسفی غروی در ادامه با اشاره به بازبینی این اثر توسط حجت‌الاسلام ابوالفضل هادی‌منش ضمن قدردانی از زحمات سه ساله وی در بازنویسی و تصحیح این کتاب، تصریح کرد: این کرامت(ریختن تربت به دریا) که چیز اندکی نیست باید در مقدمه به صورت مفصل ذکر می‌شد ولی نویسنده آن را در سه سطر بیان کرده است.

استاد تاریخ اسلام حوزه تصریح کرد: این کتاب سه سال طول کشید و کاملا مستحق دست مریزاد و قابل تقدیر است.

تجلیل از بازنویسی کتاب قمقام

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین پیشوایی، استاد و نویسنده تاریخ اسلام حوزه در سخنانی، با تقدیر از مصحح این اثر ارزشمند و تلاش وافر وی، گفت: طرح جلد این کتاب خیلی خوب است ولی اگر بنده جای مصحح بودم زمینه کلی را زرد و دایره را قرمز می‌کردم؛ همچنین معتقدم که درست نیست ما اسامی کتب را با حروف فانتزی و پیچ و خم بنویسیم لذا نام کتاب، باید گویا و واضح باشد.

وی با بیان اینکه اندازه حروف این کتاب قابل قبول است، تصریح کرد: متاسفانه بسیاری از کتب با حروف ریز روزنامه‌ای چاپ می‌شود که برای مخاطب خسته‌کننده است.

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمدی، رئیس انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه، گفت: با توجه به اهمیت این کتاب، اقتضاء داشت در دو جلد خوش‌دست چاپ شود، ضمن اینکه طرح جلد هم ایراداتی دارد و به شکل خوبی چاپ نشده است.

وی با بیان اینکه این کتاب از چند نظر اهمیت دارد؛ اول جایگاه نویسنده است که والی کرمانشاه و از بزرگان قاجار بوده، دوم مستندات منابع و نقد برخی وقایع است، افزود: بازنویسی این کتاب کار ارزشمندی بوده و تلاش سه ساله آقای هادی‌منش در تصحیح هم کار قابل تقدیر است.

محمدی با بیان اینکه ما دو مقتل مهم در قرن ۱۳ داریم، یکی روضة الشهدای کاشفی و اکسیر العبادات فاضل دربندی، گفت: به نظر بنده فرهاد میرزا در نوشتن قمقام نظر به این دو اثر داشته است.

وی خطاب به هادی منش افزود: تحقیق اقتضاء می‌کرد که مقدمه متناسب با این کتاب نوشته شود؛ زیرا وقتی صحبت از مقتل قمقام می‌کنیم این کتاب نماینده تاریخ‌نگاری عصر قاجار است؛ نمی‌توان مقتل را در ۸۰۰ صفحه چاپ کنیم ولی به تاریخ نگاری قاجار اشاره نشود.

نقل بدون حب و بغض مطالب در مقتل فرهاد میرزا

وی تاکید کرد: این کتاب صاحب سبک است منابع مختلفی داشته و مطالب بدون حب و بغض هم آورده شده است، نقل عین عبارات عربی، استفاده از اشعار حمیری، فرزدق و ... به صورت وسیع از جمله محسنات است که باید به خوبی به آن ورود می‌شد.

وی با بیان اینکه فرهاد میرزا عالمی محیط به مسائل علمی بوده است، اظهار کرد: در دوره کنونی باید سیری از مقتل‎نگاری قید می‌شد تا اهمیت بیشتر کتاب را نشان دهد. همچنین فرهاد میرزا نگاه جامع و کاملی به وقایع عاشورا و قبل و بعد از آن داشته است که تفکیک آن در بازنویسی، اقتضاء داشت.

محمدی با بیان اینکه ارجاعات نامناسب از اشکالات کتاب است، بیان کرد: تکثیر منابع هم عرض خیلی موضوعیتی نداشته است و باید موضوعات رجالی به منابع رجالی و موضوعات تاریخی به منابع تاریخی نسبت داده شود.

وی در خاتمه تاکید کرد: این کتاب نیازمند مقدمه عالمانه برای احیای کتاب است؛ همچنین باید متعرض تصحیحات دیگران هم بشود و مصحح محترم فرق تصحیح خود را با دیگران بازگو کند.

انتقاد از نخبه‌زدگی در علوم اسلامی

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالفضل هادی‌منش، محقق و مصحح این اثر، گفت: بنده اولین کتابم را در سن ۱۹ سالگی نوشتم و آن را به رؤیت آیت‌الله بهجت رساندم، ایشان وقتی دیدند تاملی فرموده و گفتند اگر یک صفحه این اثر از شما قبول شود به عرش می‌روید و همین سبب انگیزه مضاعف بنده برای طلبگی و ورود به عرصه نویسندگی شد لذا این کتاب، هفتادوسومین اثر بنده است.

وی افزود: هدفم از بانویسی این اثر، در دسترس عموم قرار دادن محتوای کتاب است زیرا نثر دوره قاجار نثر متکلف و سختی است و برای عموم مردم در دوره کنونی قابل فهم نیست و نمی‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند.

هادی منش تصریح کرد: نخه گرایی آفت سهمگینی است که دامنگیر مراکز علمی شده و آسیب آن در مراکز علوم اسلامی دوچندان است؛ زیرا وظیفه ما بازتولید علوم اسلامی و نشر و بسط و توسعه این علوم در میان مردم هستیم.

وی تاکید کرد: عدم توجه به این مقوله سبب می‌شود تا محتواهای دینی به صورت تسهیل شده در اختیار مردم قرار نگیرد و رسالت نشر و بسط علوم اسلامی با دشواری مواجه شود؛ بنده مخالفتی با سیطره و حاکمیت نخبگانی ندارم  و معتقدم نخبگان علوم انسانی و اسلامی باید وارد حوزه شوند ولی نخبه‌گرایی و نخبه‌زدگی در تالیف آثار چندان موثر نیست.

هادی‌منش با بیان اینکه بازنویسی گام نخست در انتقال معارف اسلامی به مردم است، اظهار کرد: متاسفانه گاهی شاهد هستیم که علم برای علم و دانش برای دانشمندان تولید می‌شود در حالی که باید ادبیات علوم را به نحوی برای دسترس عموم فراهم کنیم.

ایجاد شبکه دانایان

وی با تاکید بر ایجاد شبکه دانایان در حوزه بیان کرد: باید تلاش کنیم تا افراد ممتاز در خدمت عالمان باشند و ارتباط استاد و شاگردی و فعالیت‌های گروهی در عمل توسعه یابد؛ نمونه بارز این نوع فعالیت‌ها، از سوی علامه مجلسی رخ داده است.

هادی‌منش با بیان اینکه در بخش نخبگان دفتر رهبری دنبال عملی کردن این ایده بودم تا بتوانیم از ظرفیت جوانان پژوهشگر حوزه بهره بیشتری ببریم، اضافه کرد: جوانان با راهنمایی استادان و پیشکسوتان حوزه می‌توانند تولیدات خوبی را داشته باشند.

منبع: iqna.ir | خبرگزاری بین المللی قرآن