پـژوهش در باره خـاندان‌های علمی شیعه که سهم بسـیاری در حفـظ و گسترش تشـیع داشـته‌اند، می‌تواند چشم‌انداز نوینی را در تاریخ علمی و فرهنگی شیعه روشن کند.

موضوعی که اهمیت بررسی پیرامون خاندان‌ها را می افزاید این است که آنان اساس فعالیت‌های سیاسی در سده اول هجری بودند و روایات منقول ایشان در زمینه رقابت میان خاندان ها تولید و گسترش یافته است و از مسیر بررسی روایات ایشان می‌توان به فضای فکری و سیاسی آن عصر پی برد. این خاندان‌ها میراث ائمه(ع) و شیعه را نسل در نسل منتقل کرده و بر قوام و استواری آن افزوده اند. یکی از کهن‌ترین این خاندان‌ها که در خدمت اهل‌بیت(ع) بوده و سهم قابل توجهی در انتقال میراث ائمه(ع) به نسل‌های بعد داشته‌اند خاندان ابو رافع است که فعالیت‌های علمی و فرهنگی ایشان در این نوشته تحقیق، پژوهش و باز سازی شده است. شناسایی و نشان‌دادن سهم این خاندان در تحولات فرهنگی شیعه با مطالعه روایات نقل شده از ایشان در لابلای متون حدیثی، تاریخی و دیگر منابع، محقَق شده است. با مطالعه تک تک روایات نقل شده و منسوب به این خاندان تلاش شده گرایش‌هایشان و میزان تأثیر آنان در این عرصه بازنمایی شود. در پژوهش حاضر ضمن شناسایی و ارائه شرح حال افراد و وابستگان به این خاندان، روایات برجای مانده از ایشان سنخ‌شناسی شده و در پایان میراث برجای مانده آنان ذیل چهار کتاب: اخبار ابی رافع، السنن و الاحکام، قضایا امیر المؤمنین(ع) و تسمیه من شهد مع علی(ع) حروبه، گردآوری و تنظیم شده است.