مجموعه‌ی پایان‌نامه‌هاي سایت دانشنامه اهل‌بیت (ع) به معرفی پایان‌نامه‌های مرتبط با مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) می‌پردازد. این بخش از سایت به‌مانند قسمت مقالات، به سه کلان موضوع «تاریخی»، «کلامی _ سیاسی _ اجتماعی» و «فقهی _ اخلاقی» تقسیم شده است. یکی از زیرمجموعه‌های قسمت تاریخیِ پایان‌نامه‌ها، بخش «اهل‌بیت (ع)» بوده، که به چهارده معصوم (ع) و اهل‌بیت (ع) (به شکل عام) تقسیم شده است. در این مقال بر آنیم تا بخش پایان‌نامه‌های عنوان «امام کاظم (ع)» از این مجموعه را معرفی کنیم.

به‌طور‌کلی معرفی هر پایان‌نامه در سایت دانشنامه اهل‌بیت (ع) علاوه بر ذکر نویسنده و اساتید راهنما و مشاور و سال و مکان دفاع، گاه شامل توضیحاتی مختصر از محتویات آن بوده و گاهی همراه با ذکر چکیده و کلیدواژه و در پاره‌ای از موارد با درج فصول کلی پایان‌نامه است که از بانک‌های اطلاعاتی مجازی و در برخی اوقات با مراجعه حضوری به کتاب‌خانه‌ی دانشگاه‌ها میسر گشته است. چنان‌که با جستجو در بانک‌های مقالات، آن تعداد از نگاشته‌هایی که در ارتباط با موضوع پایان‌نامه از نویسنده یافت شده، به این متن اضافه گشته‌اند.

بنابراین در بخش «امام کاظم (ع)» تعداد 17 پایان‌نامه قرار گرفته، که به 5 زیرمجموعه تقسیم شده است که عبارتند از: «امام (ع) و قرآن»، «زمانه امام (ع)»، «سازمان وکالت»، «سیره و سخنان امام (ع)» و «متفرقه». از مجموع پایان‌نامه‌های امام کاظم (ع) 5 پایان‌نامه همراه با چکیده، کلیدواژه و سرفصل بوده، و 12 پایان‌نامه تنها شامل چکیده و کلیدواژه است. شایان ذکر است که در اینجا به تعدادی از پایان‌نامه‌های این بخش که برخی از آن‌ها با مقالات ارزشمندی از سوی نویسنده پایان‌نامه همراه بوده است، اشاره می‌شود:

1. عنوان پایان‌نامه: «مقایسه سازمان وکالت امامیه با سازمان دعوت عباسیان»
نویسنده: «محمدکاظم ملبوبی»
اساتید راهنما و مشاور: «محمدرضا جباری» و «محمد الله‌اکبری»
سال و مکان دفاع: 1389، دانشگاه معارف اسلامی قم

چکیده

سازمان دعوت عباسیان و سازمان وکالت امامیه دو سازمان مخفی بودند که در قرون دوم و سوم هجری در سرزمین‌های اسلامی فعالیت می‌کردند. امامان شیعه (ع) در زمان حضور خود، از تشکیلات وکالت برای ایجاد ارتباط با شیعیان در تمام نقاط قلمرو اسلامی استفاده می‌کردند. عباسیان نیز در رفتاری مشابه، از داعیان برای بسط و گسترش دعوت خود بهره می‌بردند. این‌که این دو سازمان چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با هم داشته‌اند، مهم است؛ زیرا با بررسی ویژگی‌هایی نظیر بسترهای پیدایش، اهداف، اصول سازمانی و منابع مالی آن‌ها و دیگر محورهای مربوط، امکان قضاوت درست تاریخی نسبت به عملکرد امامان و شیعیان و بنی‌عباس و پیروانشان بهتر و بیش‌تر فراهم می‌گردد. در این تحقیق، این دو سازمان در هشت محور شامل بسترهای پیدایش، اهداف، اصول سازمانی، ساختار تشکیلاتی، وظایف سازمانی، گستره جغرافیایی، انحرافات سازمانی و منابع مالی با هم مقایسه شده‌اند.

منبع: سایت ایران داک

مقالات مرتبط

1. بررسی تطبیقی سازمان دعوت عباسیان و سازمان وکالت امامیه (مراحل شکل‌گیری و عوامل پیدایش)، محمدرضا جباری، محمدکاظم ملبوبی، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، پاییز 1389، شماره 27، (30 صفحه، از 75 تا 104).
2. بررسی تطبیقی سازمان دعوت عباسیان و سازمان وکالت امامیه (اهداف و اصول سازمانی)، محمدکاظم ملبوبی، محمدرضا جباری، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، پاییز 1390، شماره 4، (38 صفحه، از 99 تا 136).
3. بررسی تطبیقی سازمان وکالت امامیه و سازمان دعوت عباسیان (ساختار تشکیلاتی وظایف سازمانی)، محمدرضا جباری، محمدکاظم ملبوبی، شیعه شناسی، بهار 1391، شماره 37، (34 صفحه، از 123 تا 156)، (علمی - پژوهشی/ISC).

*****

2. عنوان پایان‌نامه: «پژوهشی پیرامون نهاد وکالت در عصر ائمه (ع)»

نویسنده: «محمدرضا جباری»
اساتید راهنما و مشاور: «صادق آیینه وند» و «حسین توفیقی»
سال و مکان دفاع: 1375، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

توضیحات

سازمان وكالت اصطلاحاً بر تشكيلاتي اطلاق می‌شود كه از نيمه دوم عصر امامت، يعني از عصر امام صادق (ع) به بعد، آغاز به كار كرد و رفته‌رفته از نظم و گستردگي بيشتري برخوردار شد تا آنجا كه در بعضي دوره‌ها، همچون عصر امامت عسكريين (ع) و سپس در عصر غيبت صغرا، به اوج گسترش و انسجام رسيد و غالب نقاط شیعه‌نشین آن زمان در عالم اسلامي را زير پوشش قرار داد. تشكيلات يادشده، از جنبه‌هاي مختلفي قابل بررسي است. اين مهم در كتاب «سازمان وكالت و نقش آن در عصر ائمه (ع)» توسط دكتر محمدرضا جباري صورت عمل پذيرفته و در بهار سال 1382 توسط انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) به چاپ رسيده است. اين كتاب مشتمل بر يك مقدمه و نُه فصل و خاتمه است. در بخش مباحث مقدماتي، به مباحثي همچون روش، سابقه، ضرورت و اهداف پژوهش، معرفي و بررسي منابع اصلي پژوهش و بالاخره بررسي و توضيح واژه‌های فصل اول با عنوان زمينه‌ها و عوامل تشكيل و گسترش سازمان وكالت توسط امامان شيعه (ع) است و در آن چهار عامل اساسي براي تشكيل و بسط فعاليت اين سازمان معرفي شده است كه عبارتند از: دوري مسافت بين مناطق شیعه‌نشین و مراكز استقرار امامان (ع)، وجود جو خفقان و دشواري ارتباط مستقيم بين امامان (ع) و شيعيان، فقدان دسترسي شيعيان به امامان (ع) به خاطر حبس، شهادت و غيبت و بالاخره آماده‌سازی شيعيان نسبت به شرايط عصر غيبت. عوامل و زمینه‌های ياد نشده اقتضاي آن داشت كه امامان (ع) با تعيين و معرفي كساني به‌عنوان وكيلان خود در مناطق شیعه‌نشین، كانال ارتباطي مطمئني بين خود و شيعيان ايجاد كرده و مشكلات شيعيان را به حداقل برسانند؛ در فصل دوم، «محدوده زماني و سير فعاليت سازمان وكالت از آغاز تا انجام» به بحث گذاشته شده است. بنا بر ديدگاه پذيرفته شده در اين فصل، تأسیس گر اين تشكيلات- بر طبق شواهد موجود تاريخي- امام صادق (ع) بوده است كه با تعدادي انگشت‌شمار از وكلاي خود، چنين تشكيلاتي را عملاً راه‌اندازی كرد. در ادوار بعد، حركت اين سازمان به لحاظ كمِي و كيفي حركتي تصاعدي بوده است. در عصر امام كاظم (ع) هرچند، اين سازمان با مشكلاتي همچون دستگيري و شكنجه حضرت و برخي از وكلا مواجه شد، اما نواحي تحت پوشش وكلا و محدوده اقتدار آنان با تشديد فعالیت‌ها گسترش می‌یافت. با شهادت امام كاظم (ع) گرچه به خاطر گرايش تعدادي از وكلاي آن حضرت به مذهب وقف، عملاً ضربه‌ای سنگين بر اين تشكيلات وارد آمد اما هوشمندي و درايت امام رضا (ع) موجب استمرار و حتي گسترش فعاليت اين سازمان شد و نقش سازمان وكالت براي رفع نيازها و وظايف جديد جامعه گسترش يافت. با شهادت امام رضا (ع) و به امامت رسيدن فرزند هفت‌ساله ايشان، امام جواد (ع)، وكلاي برجسته امام رضا (ع) نقش مهمي در رفع ترديدهاي مربوط به امامت آن حضرت ايفا كردند؛ ضمن آن‌که فعاليت آنان همچنان رو به گسترش بود و مناطق وسیع‌تری را شامل می‌شد. در دوران طولاني امامت حضرت هادي (ع) (220- 254) با بروز وضعيت جديد، يعني انتقال آن حضرت از مدينه به سامرا و ناممكن شدن تماس مستقيم بين امام (ع) و پيروانش، نقش مذهبي و سياسي وكالت رو به افزايش نهاد و وكلاي آن حضرت، مسئوليت بيشتري در گردش امور يافتند و به‌تدریج، اين سازمان تنها مرجعي شد كه می‌توانست حقانيت امام جديد را تعيين و ثابت كند. در اين دوره و سپس دوره امامت امام عسكري (ع)، فعاليت سازمان وكالت با توجه به عوامل و زمینه‌های خاص اين دوره كه در آستانه عصر غيبت بود گسترش يافته و تقويت شد. اهتمام اين دو امام همام بر عادت دادن شيعه به مراجعه نزد واسطه يا باب خود، يعني عثمان بن سعيد عمري قرار داشت كه مهم‌ترین وكيل اين عصر و سپس اوايل عصر غيبت صغرا بود. با شهادت امام عسكري (ع) عثمان بن سعيد، رهبري سازمان وكالت را به‌عنوان نخستين نماينده امام دوازدهم (عج) بر عهده گرفت و در پي او، فرزندش محمد، سپس حسین بن روح نوبختي و در نهايت علی بن محمد سمري اين نقش را عهده‌دار شدند. در اين دوره، سازمان وكالت به بيشترين ميزان گسترش خود در فصل سوم از اين كتاب، «قلمرو جغرافيايي فعاليت سازمان وكالت» بررسي شده است. تنوع جغرافيايي جالبي كه در نتيجه بررسي روايات مربوط به سازمان وكالت به چشم می‌خورد، از گستره فعاليت آن حكايت دارد. با توجه به شواهد موجود، اين تشكيلات در طول دوره قريب به دو قرن فعاليت خود مناطق متعددي را تحت پوشش داشته كه عبارتند از: ناحيه جزیرة‌العرب شامل مدينه، مكه، يمن و بحرين. ناحيه عراق شامل كوفه، بغداد، سامرا، مداين و نواحي اطراف آن، واسط، بصره، نصيبين و موصل. ناحيه شمال افريقا شامل مصر و مغرب؛ و ناحيه ايران شامل قم، آوه و ديگر مناطق اطراف قم، ري، قزوين، همدان، دينور و قرميسين، آذربايجان، اهواز، خراسان و ماوراءالنهر شامل: بيهق (سبزوار)، نيشابور، مرو، بلخ، كابل، سمرقند، كش و بخارا؛ در فصل چهارم اين كتاب به يكي از مهم‌ترین مباحث، يعني «ساختار و شيوه عملكرد سازمان وكالت» توجه شده است. رهبري اين سازمان همواره در دست امامان معصوم (ع) بوده و اموري همچون تعيين و نصب وكلا و باب‌ها، تبيين شخصيت آنان براي شيعيان، مقابله با جریان‌های انحرافي مرتبط با سازمان وكالت، تبيين وظايف و نظارت بر عملكرد وكلا و باب‌ها، تأمين مالي وكلا و باب‌ها و بالاخره، تأمين امنيت سازمان وكالت را سامان می‌دادند. در اين سازمان، وكلا و باب‌ها كارگزاران آن بودند و از عنصر نهان‌کاری و تقيه و ابزارهاي ارتباطي مناسبي همچون ارتباط مشافهي و مکاتبه‌ای و ارتباط با پيك و قاصد و نهايتاً ارتباط با روش‌های خارق عادت استفاده می‌شد؛ فصل پنجم به «وظايف و مسئولیت‌های سازمان وكالت» پرداخته است اين وظايف و شئون در هشت عنوان طرح شده كه عبارت است از: نقش مالي، نقش ارتباطي، نقش علمي و ارشادي، نقش سياسي، نقش حفاظتي براي امامان (ع) و شيعيان، نقش تمهيدي براي ورود شيعه به عصر غيبت، نقش اجتماعي و خدماتي نسبت به امامان (ع) و شيعيان و بالاخره نقش مبارزاتي بر ضد منحرفان و مدعيان دروغين بابيت. در اين ميان، نقش مالي و ارتباطي از مهم‌ترین نقش‌های اين سازمان بوده كه هر دو نقش نيز در راستاي اهداف سياسي ائمه (ع) بوده است. علاوه بر اين، نقش مهم علمي و ارشادي اين سازمان- به‌ویژه در برهه‌های خاص- انكارناپذير است؛ در فصل ششم، ویژگی‌های كارگزاران سازمان وكالت (اعم از وكلا و باب‌ها) بررسي شده است. باب‌های معصومين (ع) كساني بوده‌اند كه با ویژگی‌هایی همچون قرب به معصوم و علم به اسرار او، جايگاه رفيع معنوي و معرفتي، اوج كتمان و تقيه و بالاخره خرق عادت به‌وقت لزوم، داراي جايگاه برجسته‌ای در عصر ائمه (ع) بوده‌اند. هرچند سابقه وجود باب براي معصومين (ع) به ادوار پيش از تشكيل سازمان وكالت باز ميگردد اما در دوران فعاليت اين سازمان نيز برخي از باب (ع) به‌عنوان وكلاي ارشد در كنار رهبري سازمان فعاليت می‌کردند. از بارزترين مصاديق اين سخن، می‌توان به نواب اربعه در عصر غيبت صغرا اشاره كرد. وكلاي ائمه (ع) نيز از ویژگی‌هایی همچون عدالت و وثاقت، رازداري و نهان‌کاری، شناخت نسبي از معارف ديني، مطيع و مطاع بودن، نظم، دقت، كارداني و احتياط بهره‌مند بوده‌اند؛ در فصل هفتم، ابتدا باب‌های معصومين (ع) و سپس وكلاي هر يك از امامان، از امام صادق (ع) تا امام عصر (ع) به تفكيك، معرفي شده‌اند و در ادامه، شخصيت و فعالیت‌های آنان شناسانده شده است. در اين قسمت در مجموع، 20 باب و 85 وكيل معرفي شده است كه از امتيازات اين كتاب است چراکه در هیچ‌یک از منابع رجالي، تاريخي و آثار مطالعاتي و تحقيقي، استقصاي كامل نسبت به وكلاي معصومين (ع) و شناسايي آنان صورت نگرفته است؛ فصل هشتم و نهم اين كتاب نيز به معرفي جریان‌های انحرافي پديد آمده در اين سازمان پرداخته است. اين جریان‌ها گاه به شكل خيانت و فساد در كارگزاران اين سازمان و گاه به شكل دعاوي دروغين وكالت و بابيت بروز می‌کرد. در فصل هشتم، در مجموع، چهارده نفر به‌عنوان وكلايي كه به نحوي به انحراف و فساد گراييدند معرفي شده‌اند. اين انحرافات در نتيجه عواملي چون دنياطلبي و مال دوستي، انحرافات فكري و اعتقادي، حسادت نسبت به همگنان، وابستگي به دربار عباسي و بالاخره فساد اخلاقي پديد می‌آمد و امامان (ع) و وكلاي آنان نيز با عکس‌العمل مناسب، با آنان مقابله می‌کردند. اين برخورد و مقابله گاه با عزل وكيل و معرفي از آنجا كه منصب وكالت و بابيت داراي جايگاه و منزلت والاي اجتماعي در نزد شيعيان بود، و به‌ویژه به لحاظ دسترسي وكلا به اموال و وجوه شرعي، برخي به طمع دستيابي به اين امتيازات، به‌دروغ مدعي وكالت يا بابيت امام معصوم می‌شدند. بيشترين اين دعاوي، در آستانه عصر غيبت صغرا و در اين عصر بروز كرده است؛ دليل آن نيز عدم حضور امام، و امكان سوءاستفاده از اين موقعيت بود. در اين فصل، در مجموع، پانزده نفر به‌عنوان مدعيان دروغين وكالت و بابيت معرفي شده‌اند.

فصول پایان‌نامه

این پژوهش در ده فصل نگاشته شده است:
فصل اول: «تعریف لغوی و اصطلاحی واژه وکالت»
فصل دوم: «معرفی نهاد وکالت و ویژگی‌های آن»
فصل سوم: «علل و اسباب روی‌آوری ائمه (ع) به نهاد وکالت»
فصل چهارم: «تحدید زمانی فعالیت نهاد وکالت»
فصل پنجم: «تحدید مکانی فعالیت نهاد وکالت»
فصل ششم: «وظایف و شئون نهاد وکالت»
فصل هفتم: «شرایط لازم برای عضویت در نهاد وکالت»
فصل هشتم: «معرفی وکلای ائمه (ع) از عصر امام صادق (ع) تا انتهای عصر غیبت صغری»
فصل نهم: «وکلای خائن و فاسق»
فصل دهم: «مدعیان دروغین وکالت»
«چکیده مباحث و نتیجه‌گیری».

مقالات مرتبط

امام کاظم (ع) ‌و سازمان وکالت، محمدرضا جباری، تاریخ اسلام، سال چهاردهم، بهار 1392، شماره 53، (39 صفحه، از 7 تا 45)، (علمی _ پژوهشی).

«از این پایان‌نامه کتابی با عنوان «سازمان وكالت و نقش آن در عصر ائمه (ع)» به رشته تحریر درآمده است».

 *****

3. عنوان پایان‌نامه: «سیره‌ی سیاسی و فرهنگی امام موسی کاظم (ع) و زمانه‌ی او»
نویسنده: «سید حسن قاضوی»
اساتید راهنما و مشاور: «صادق آیینه وند» و «نعمت‌الله صفری فروشانی، علی بیات»
سال و مکان دفاع: 1391، دانشگاه معارف اسلامی

توضیحات

امام کاظم (ع)‌ از یک ‌طرف با اختناق سیاسی عباسیان روبه‌رو بود و از طرف دیگر، افتراقات و دیدگاه سیاسی شیعیان و ظهور و بروز مذاهب مختلف فکری و کلامی، شرایط پیچیده‌ای را در جامعه‌ی اسلامی به وجود آورده بود. مبنای اندیشه‌ی سیاسی امام، باور به تشکیل حکومت دینی بر پایه‌ی حاکمیت الهی و نه انسانی و نفی حاکمیت‌های خاندانی، قبیله‌ای و قومی بود. بر این مبنا بود که امام به بیان مواضع سیاسی می‌پرداخت و در عین حال از تقابل آشکار سیاسی در برابر خلفای عباسی پرهیز می‌کرد. به همین دلیل هم هارون، ایشان را زندانی و سرانجام به شهادت رساند. انشعابات فرقه‌ای و ظهور و بروز مذاهب مختلف فقهی و کلامی در ‌این دوره، یکپارچگی شیعیان را تهدید می‌کرد. از این‌رو امام متناسب با این شرایط، توانست شبهاتی که از سوی جریانات فقهی، کلامی و تفسیری ‌ایجاد شده بود، مرتفع نماید. با توجه به وجود دانشمندان فراوان گردِ امام و اعزام آنان به شهرهای مختلف و ارجاع شیعیان به ایشان و ...، حضرت توفیقات بیش‌تری را نسبت به پدر و جد بزرگوارشان در جهت اشاعه و نشر احادیث و معارف اهل‌بیت کسب نمود که در این تحقیق با مستنداتی به اثبات این موضوع پرداخته شده‌ است.

منبع: سایت ایران داک

مقالات مرتبط

گفتمان و زمانه سیاسی امام موسی کاظم (ع)، سید حسن قاضوی، علی بیات، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، زمستان 1392، شماره 13، (14 صفحه، از 79 تا 92)، (علمی - پژوهشی).

 *****

4. عنوان پایان‌نامه: «بررسی احوال فرزندان امام كاظم (ع) و نقش آن‌ها در تاریخ تشیع»

نویسنده: «سید یاسین زاهدی»
اساتید راهنما و مشاور: «محمدرضا بارانی» و «نعمت‌الله صفری فروشانی»
سال و مکان دفاع: 1387، جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

امام موسی کاظم (ع) در میان امامان دوازده‌گانه شیعه، به کثرت اولاد مشهور است. در مورد تعداد فرزندان ایشان اقوال متفاوتی وجود دارد، اما قوی‌ترین نظر در این زمینه، متعلق به شیخ مفید است که 37 فرزند شامل هجده پسر و نوزده دختر، برای آن حضرت ذکر کرده است. بررسی تاریخی نشان می‌دهد که فرزندان امام کاظم (ع) نقش برجسته‌ای در گسترش تشیع داشته‌اند. برترین فرزند ایشان، امام علی ‌بن موسی (ع) است که در یازدهم ذی‌القعده سال 148 هجری در مدینه متولد گردیده و در آخر ماه صفر سال 203 در شهر طوس به-دست مأمون عباسی به شهادت رسید. قاسم فرزند دیگر امام کاظم (ع) است که از مدینه به عراق مهاجرت نمود و در منطقه حلّه شهر بغداد از دنیا رفت. جعفر معروف به خواری که در خوار مکه مدفون است، عباس که گفته‌اند قبر او در صحن کاظمین می‌باشد، محمد معروف به عابد، عبدالله که بسیار متواضع بوده و نسبت به امامت امام رضا و امام جواد کاملاً مطیع بوده است، ابراهیم اصغر که جد سید مرتضی و سید رضی می‌باشد و در بغداد مدفون است، هارون، حمزه، زید، اسماعیل و حسن، از دیگر فرزندان امام موسی کاظم (ع) هستند. همچنین اسحاق‌ که از پدرش و از امام رضا (ع) روایت نقل می‌‌کرده، در سال 240 هجری در مدینه درگذشت. حسین که از راویان حدیث بوده، سه امام معصوم را درک کرده است. احمد‌ بن ‌موسی (ع) نیز از فرزندان فاضل امام کاظم (ع) بود که برای امام رضا (ع) از مردم بیعت می‌گرفت و قبر شریفش در شیراز می‌باشد. شرح حال دختران امام کاظم (ع)، به غیر از فاطمه ‌معصومه (س)، نامعلوم است. ایشان خواهر ابوینی امام رضا (ع) است که بسیار فاضله و جلیل‌القدر و از محدثین بوده و در سال 201 هجری در شهر قم وفات نمود. فاطمه ستی، فاطمه صغری معروف به بی‌بی هیبت، حکیمه، زینب و آمنه، نام بعضی دیگر از دختران امام کاظم (ع) می‌باشد‌.

کلیدواژه‌ها

امام کاظم (ع)، فرزندان امام کاظم (ع)، اهل‌بیت (ع)، سادات، شیعه، قیام.

منبع: سایت جامعه المصطفی العالمیه

مقالات مرتبط

شرح حال پنج تن از فرزندان امام کاظم (ع)، محمدرضا بارانی، سید یاسین زاهدی، سخن تاریخ، بهار 1390، شماره 12، (26 صفحه، از 37 تا 62).